Hội đồng quản trị thay giám đốc - dễ hay khó ?

Thực tế, một tranh chấp phát sinh liên quan đến vấn đề bổ nhiệm giám đốc mới. Theo đo Cty A có giám đốc là người đại diện theo pháp luật. Tình huống là HĐQT bổ nhiệm một giám đốc mới, thay giám đốc cũ. Tuy vậy, một nhóm cổ đông sở hữu 27% cổ phần phổ thông không đồng ý với quyết định này.

Điều lệ của Cty và thẩm quyền HĐQT

Điều lệ của Cty được coi như là một bản hợp đồng của các cổ đông. Đã gọi là hợp đồng thì các bên tùy ý thỏa thuận. Dẫu vậy, giới hạn của sự tùy ý là phải trong khuôn khổ của pháp luật. Để thuận tiện cho các nhà đầu tư khi thành lập Cty, pháp luật thể hiện những yêu cầu mà các nhà đầu tư cần tuân thủ khi xây dựng điều lệ. Trong Luật DN, nguyên tắc này thể hiện rõ trong điều 22. Theo đó, 15 nội dung mà các bản điều lệ bắt buộc phải có. Ngoài ra có thể quy định thêm, miễn là không trái với các nguyên tắc của luật.

Một trong các nội dung bắt buộc phải ghi nhận trong điều lệ Cty là người đại diện theo pháp luật. Bản chất của việc ghi nhận này có hai mục đích: Thuận tiện cho các bên trong quá trình giao dịch với Cty. Ràng buộc trách nhiệm của Cty bởi các hành vi của người đại diện.

Đại hội đồng cổ đông, bầu ra HĐQT, thay mình quản lý Cty. Đến lượt mình HĐQT bổ nhiệm giám đốc để điều hành hoạt động hàng ngày của Cty. Về mặt lí thuyết, HĐQT do ĐHĐCĐ lập ra, nên HĐQT hoạt động vì lợi ích của các cổ đông. Nhưng trên thực tế, ĐHĐCĐ bị phân hóa bởi nhiều nhóm cổ đông với nhiều lợi ích khác nhau. Cũng vì thế, hệ quả là HĐQT cũng phân hóa theo các nhóm lợi ích của cổ đông đã bầu ra mình.

Trong Cty cổ phần, người đại diện theo pháp luật có thể là chủ tịch hoặc giám đốc. Cũng vì vậy, Luật DN điều 116 quy định: “Trường hợp Điều lệ Cty không quy định Chủ tịch HĐQT là người đại diện theo pháp luật thì giám đốc hoặc TGĐ là người đại diện theo pháp luật của Cty”. Nói như thế không có nghĩa là nếu điều lệ không có quy định chủ tịch là người đại diện thì suy đoán giám đốc là người đại diện. Nhưng điều đó nói lên một khuynh hướng khá phổ biến, thường giám đốc là người đại diện theo pháp luật của DN.

Rắc rối từ đây mà ra. Theo quy định của điều 22, điều lệ Cty phải ghi nhận vấn đề người đại diện theo pháp luật của DN. Vấn đề là điều lệ Cty ghi chức danh hay ghi tên người? Phương án được cơ quan đăng kí kinh doanh chấp nhận đó là cả hai.

Trở lại với tình huống được nêu ra từ đầu. HĐQT miễn nhiệm giám đốc để bổ nhiệm giám đốc mới. Vấn đề này thuộc thẩm quyền của HĐQT, nhóm cổ đông nắm giữ 27% cổ phần phổ thông không có ý kiến gì. Nhưng vì giám đốc là người đại diện theo pháp luật, được ghi nhận trong điều lệ, do vậy thay giám đốc khác cũng đồng nghĩa là phải sửa đổi điều lệ của Cty. Nhưng khi muốn sửa đổi điều lệ, thì không còn thuộc thẩm quyền của HĐQT nữa mà thuộc quyền của ĐHĐCĐ. Đến đây, không có sự đồng ý của nhóm cổ đông nắm giữ 27% cổ phần phổ thông thì không sửa đổi điều lệ được. Bởi sửa đổi điều lệ Cty phải được số cổ đông đại diện ít nhất 75% tổng số phiếu biểu quyết của tất cả cổ đông dự họp chấp thuận.

Như vậy, mặc dù việc bổ nhiệm giám đốc mới được HĐQT tiến hành theo đúng quy định của pháp luật nhưng không thể thực hiện được vì lí do thủ tục.

Người đại diện của Cty: chức danh hay con người ?

Đến đây, ta bàn một câu chuyện rất cũ: tư cách pháp nhân. Một “con người” do pháp luật tạo ra, có nghĩa việc thực hiện các chức năng của Cty phải thông qua người đại diện. Ông A là một con người cụ thể. Khi vào Cty, ông không hành xử với tư cách là ông A nữa mà là giám đốc Cty. Ông có quyền năng tương ứng với vị trí mà ông đang đảm nhiệm. Để có được quyền hạn này, ông phải được Cty đồng ý trao quyền. Nhưng khi Cty trao quyền cho giám đốc, hệ quả là Cty phải chịu trách nhiệm về các hệ quả pháp lý do ông giám đốc kia thực hiện khi nhân danh Cty.

Sau này, Cty đổi ông giám đốc B, Cty cũng phải chịu trách nhiệm với các giao dịch do ông giám đốc A thực hiện. Cty không thể lấy lí do, tôi đổi giám đốc rồi không chịu trách nhiệm. Các bên muốn khiếu nại Cty, cũng trưng ra bằng chứng là hợp đồng do giám đốc kí, mà không quan tâm ông giám đốc ấy hiện thời còn tại vị hay không. Pháp nhân độc lập với các cá nhân tổ chức khác là như vậy.

Cũng vì lẽ đó, pháp luật DN quy định: “Chủ tịch HĐQT hoặc GĐ hoặc TGĐ là người đại diện theo pháp luật của Cty được quy định tại điều lệ Cty”. Quy định này là hợp lí. Nhưng đến khi thực thi, cơ quan đăng kí kinh doanh lại quá cẩn thận khi yêu cầu các DN phải chỉ rõ tại thời điểm đăng kí ai đang là người đại diện theo pháp luật với chức vụ là gì.

Thiết nghĩ, yêu cầu này của cơ quan quản lí hợp lí trên một vài khía cạnh nhưng nhìn tổng thể, nó lại tỏ ra không ổn. Vì ông B có thể thay ông A, nhưng chức danh giám đốc thì không thay đổi. Nó vẫn bảo đảm việc ràng buộc trách nhiệm đối với Cty. Chưa kể, việc xác định người đại diện theo pháp luật theo phương án hiện này có thể gây ra những phiền toái không cần thiết trong việc phải sửa đổi điều lệ và vô hiệu hóa quyền của HĐQT trong việc bổ nhiệm người điều hành như trong tình huống đề cập.