Vụ Liberty Reserve: Ngân hàng đứng ở đâu trong hệ thống?

Liberty Reserve, một website chuyển tiền tại Costa Rica, phải đóng cửa sau cáo buộc rửa tiền với giá trị lên tới 6 tỉ USD. Điều đáng quan tâm là Việt Nam có một số ngân hàng được mạng Liberty Reserve (LR) nhắc tới như ACB, DongABank, Vietcombank…

TS Vũ Viết Ngoạn

Trao đổi với VOV online bên lề kỳ họp Quốc hội sáng 31/5, TS Vũ Viết Ngoạn – Chủ tịch Ủy ban Giám sát Tài chính Quốc gia cho rằng, sau vụ việc này, chúng ta cần tăng cường theo dõi giám sát giao dịch thanh toán một cách chặt chẽ, để đảm bảo an toàn, lành mạnh của hệ thống tài chính.

PV: Thưa ông, việc LR nhắc tới một số NH của Việt Nam có đồng nghĩa với việc các NH này có giao dịch “mờ ám” với tổ chức này?

TS Vũ Viết Ngoạn: Đến thời điểm này cũng chưa có cơ sở để nói các NH có tham gia trực tiếp vào hoạt động chuyển tiền hay không. Trên trang web thì có thể họ đưa vào tên tất cả các ngân hàng đã từng có người chuyển tiền. Theo nhận định của tôi thì chủ yếu là cá nhân, nếu có đi chăng nữa thì ở đâu cũng có thể phát sinh ra chuyện đó. Nhưng qua đây cũng thấy là chúng ta cần tăng cường theo dõi giám sát giao dịch thanh toán một cách chặt chẽ, để đảm bảo an toàn, lành mạnh của hệ thống tài chính.

Đây là yêu cầu đặt ra không chỉ với Việt Nam mà còn với toàn cầu. Việt Nam đã ban hành Luật phòng, chống rửa tiền. Đây là thể hiện một cam kết rất tốt của Việt Nam khi chúng ta hội nhập với quốc tế. Nhất là trong điều kiện tài chính toàn cầu đang hết sức phức tạp.

PV: Tuy nhiên, một số người cho rằng, đây là giao dịch không có thật, là giao dịch tiền ảo nên khó xử lý. Ông có nghĩ như vậy?

TS Vũ Viết Ngoạn: Không. Không thể nói là ảo mà không có cơ sở. Bên cạnh tiền ảo là danh nghĩa, còn sau nó là có hành vi để rửa tiền thật. Ai tham gia vào những giao dịch này đều có thể sai phạm cả. Ví dụ như ở bên kia buôn bán ma túy rồi chuyển về đây, một người trong nước nhận thì đều có liên quan cả (nếu có).

PV: Qua vụ việc này có thể thấy Việt Nam rất bị động trong việc kiểm soát dòng tiền, thưa ông?

TS Vũ Viết Ngoạn: Điều đó cũng dễ hiểu thôi. Không chỉ ở Việt Nam mà nhiều nước trên thế giới, ngay cả ở Mỹ cũng tồn tại hoạt động rửa tiền bao lâu mới phát hiện ra. Các ngân hàng lớn như HSBC, Standard Charter Bank và các ngân hàng toàn cầu khác, trước đây cũng đã bị phạt hàng tỷ USD vì liên quan đến rửa tiền. Đấy là các giao dịch trực tiếp với NH mà còn xảy ra những chuyện như vậy. Qua vụ việc này, chúng ta biết để tăng cường phòng tránh, phối hợp với các cơ quan an ninh tài chính trên thế giới. Chúng ta có ý thức, trách nhiệm quản lý mới là quan trọng.

PV: Các NH đều khẳng định mình không liên quan gì đến LR, nhưng có phải là quá khó để tìm chứng cớ khẳng định điều này, thưa ông?

TS Vũ Viết Ngoạn: Trước hết, phải xác định các cá nhân này có mở tài khoản ở NH hay không và có giao dịch mờ ám qua mạng hay không? Nhưng cuối cùng phải xảy ra chuyện rút tiền, lấy tiền, hai bên thanh toán với nhau. Ở đây chưa nói tới hoạt động cuối cùng bù trừ như thế nào. Các thông tin về hệ thống vừa rồi nói chưa rõ, nhưng tôi hiểu rằng, có thanh toán cuối cùng. Trong những trường hợp này, bao giờ cũng phải có những anh trung gian (cò) đứng ra làm chuyện đó. Anh trung gian đó là ai? Nếu là NH thì NH phải chịu trách nhiệm.

Từ người gửi tiền, qua trung gian đến hệ thống điện tử ảo của LR… thì NH tham gia vào cái gì của chuỗi đó. Nếu NH tham gia với tư cách là một trung gian, người môi giới thì phải có trách nhiệm.

PV: Như vậy có thể khẳng định việc một cá nhân nào đấy mở tài khoản ở NH thì không thể nói là NH liên quan đến vụ việc này?

TS Vũ Viết Ngoạn: Đúng thế. Bạn có thể hình dung, mình có TK ở NH, một người có tài khoản NH ở Trung Quốc. Người này ăn cắp hàng bên Trung Quốc sau đó bán hàng lấy tiền nộp vào TK bên kia, rồi qua đấy chuyển về Việt Nam mua hàng hóa của bạn bằng việc ký hợp đồng chính thức. Các bạn nhận tiền của tên trộm này có sai phạm không, nếu các bạn không biết rằng đó là tiền ăn cắp…. Nhưng nếu các bạn biết đó là tiền ăn cắp, chuyển cho các bạn để thanh toán tiền hàng thì bạn sẽ gặp vấn đề.

PV: Nhưng trong trường hợp này, NH phải có trách nhiệm kiểm soát dòng tiền đó khi biết khách hàng có quan hệ với LR?

TS Vũ Viết Ngoạn: Làm sao mà kiểm soát được. Chỉ biết rằng tiền từ đâu chuyển về, nhưng trong trường hợp này đã chắc gì đã là chuyển tiền từ NH, mà là một người A nào đó giao tiền cho người giao dịch, còn tất cả tiền LR nằm ngoài ngân hàng hết.

PV: Thông tin ban đầu cho biết, đã có NH tìm thấy 1 khách hàng của mình có giao dịch với LR, như vậy NH này có phải chịu trách nhiệm liên đới, thưa ông?

TS Vũ Viết Ngoạn: Có thể còn nhiều nữa, nhưng người ta giao dịch trên máy tính cá nhân thì NH không thể biết được chuyện đó. Các thanh toán cuối cùng, người đã mua tiền LR thì trả tiền thật cho ai, còn người bán tiền ảo thì nhận tiền mặt từ đâu, từ ai, NH có trực tiếp liên quan đến việc trả, nhận tiền đó không. Nếu có thì NH có vấn đề, còn không thì NH không liên quan gì. Hai người ở ngoài NH thanh toán cho nhau số tiền ấy ngoài NH thì không thể nói NH phải chịu trách nhiệm.

PV: Trong thời gian làm lãnh đạo Vietcombank, ông có nghĩ tới tình huống NH của mình sẽ có những giao dịch tương tự thế này?

TS Vũ Viết Ngoạn: Hoạt động rửa tiền trên thế giới đã có nhiều rồi và luôn là vấn đề được cả thế giới quan tâm. Nguồn tiền rộng lắm, có thể từ ma túy, vũ khí và tất cả các loại tiền khác, thậm chí cả tiền tham nhũng… Những năm gần đây, rửa tiền liên quan đến khủng bố nên người ta càng quan tâm hơn và VN ngày càng hội nhập nên ngày càng phải đối phó với những tình huống phức tạp hơn nên phải tăng cường phòng, chống rửa tiền.

Khi còn làm ở Vietcombank, tôi cũng hết sức quan tâm và đã có không ít trường hợp từ nước ngoài vào đề nghị mở tài khoản giao dịch và Vietcombank đã từ chối khi cảm thấy nghi ngờ.