Chờ các cuộc IPO công nghệ lớn

IPO (Initial Public Offering) hay quy trình công khai chào giá khởi điểm được thực hiện một khi công ty tư nhân bán ra cổ phiếu trên thị trường đại chúng, thí dụ như tại sàn giao dịch NASDAQ hay NYSE. Các công ty tư nhân này thường được gọi là công ty khởi nghiệp mà nhiều trong số họ đã trở thành những con kỳ lân vì giá trị doanh nghiệp đã lên đến hàng tỉ đô la. Trở thành công ty đại chúng là cách mà doanh nghiệp nâng vốn, và từ đó có thể phát hành các cổ phiếu thứ cấp trong tương lai. Nhưng IPO cũng là cơ hội để các công ty mạo hiểm và những nhà đầu tư ban đầu bán ra phần hùn vốn trước đây của mình trong công ty và thu lợi từ đó. Mặt khác, sau một thời gian quy định thí dụ như 90 hay 180 ngày các nhân viên công ty lựa chọn cổ phiếu cũng có thể bán phần của mình ra công chúng.

IPO 2018: vẫn là kẻ ở người đi

Vào ngày cuối năm 2017, Max A. Cherney trên trang marketwatch.com đã liệt kê sáu công ty công nghệ nổi bật nhất sẽ trở thành công ty đại chúng trong năm 2018, bao gồm DocuSign, Xiaomi, Fanatics, Spotify, 23andMe, Dropbox, về lâu dài có thể có thêm Pinterest và Palantir. Các tác giả và các trang tin cũng đưa ra những danh sách kỳ vọng khác nhau ít nhiều cùng với những lời bình luận, ý kiến đánh giá và những khuyến cáo cho các nhà đầu tư cổ phiếu. Chủ tịch NASDAQ, ông Nelson Griggs, cho rằng 2018 sẽ là một năm khấm khá cho IPO.

Ông Barrett Daniels, Giám đốc điều hành Nextstep Advisory, cũng tin tưởng như vậy, nhưng cho rằng việc đó diễn ra với tốc độ dè dặt hơn, không tập trung vào các tháng đầu năm khi mà các chuyên gia đang phân tích nguyên nhân thất bại của những IPO trong năm 2017, trong đó giá trị cuối năm của Blue Apron Holdings Inc. và Snap Inc. thấp hơn lúc khởi điểm, tương ứng là APRN, -6.06% và SNAP, -1.62%.

Daniels nói: “Đừng nghĩ 2018 sẽ là một năm khổng lồ. Thế giới IPO đang khác đi so với trước đây, và những cuộc IPO được mùa của những năm 2014, 2000 sẽ không bao giờ lặp lại. Nhiều công ty sẽ mãi mãi là những công ty tư nhân, bởi người ta không thấy áp lực phải trở thành công ty đại chúng”. Việc thực hiện IPO đối với những công ty có giá trị hàng chục tỉ đô la như Airbnb Inc., Lyft Inc. hay Uber Technologies Inc. vẫn là những dấu hỏi. Uber tỏ ra không cần tiền, và vị giám đốc điều hành mới Dara Khosrowshahi cho biết họ chỉ tiến hành IPO trong vòng ba năm trong khi đang tìm cho mình một giám đốc tài chính. Còn Lyft và Airbnb thì chẳng tỏ ra dấu hiệu nào cho biết họ sẽ thực hiện IPO trong năm 2018. Phát ngôn viên của Lyft, ông Alexandra LaManna, nói: “chúng tôi sẽ trở thành công ty đại chúng vào lúc có lợi cho chúng tôi.” Còn chủ nhân của Airbnb, ông Brian Chesky, cho biết công ty mới đi một nửa chặng đường của hai năm chuẩn bị. Chesky nói: “Tôi phải nói rõ việc này vì nhiều người đọc thấy đâu đó rằng chúng tôi sẽ trở thành đại chúng trong năm 2018, đó chỉ có nghĩa là chúng tôi đã sẵn sàng”.

DocuSign Inc., một công ty phát triển công nghệ quản lý tài liệu số và chữ ký số được thành lập từ 2003 và hiện được định giá 3 tỉ đô la, đã cho MarketWatch biết họ sẽ niêm yết sớm trong năm 2018. The Wall Street Journal cho biết Fanatics Inc. có giá thị trường lên đến 1,6 tỉ đô la đã nằm trên danh sách chờ niêm yết trong năm 2018.

Fanatics chuyên về ứng dụng công nghệ phát triển thị trường đồ thể thao đã tăng trưởng rất nhanh trong mấy năm gần đây. Trong khi đó 23andMe là công ty ứng dụng công nghệ trong sinh học cũng được định giá lên đến 1,7 tỉ đô la và sẽ thực hiện IPO trong năm 2018. Một công ty công nghệ khá nổi tiếng khác, Dropbox cũng sẽ bắt đầu tiến trình IPO trong năm 2018. Daniels cho biết với số vốn đầu tư lên đến 607 triệu đô la, công ty này đã được định giá lên trên 10 tỉ đô la với lượng khách hàng sử dụng dịch vụ lên đến 200.000 doanh nghiệp, bao gồm phần lớn các công ty trong nhóm Fortune 500. Với việc đối thủ Box Inc. đã chuyển sang đại chúng từ năm 2015, IPO Dropbox trong năm nay được kỳ vọng sẽ là một sự kiện đình đám.

Thị trường công nghệ đang thay đổi

Một sự kiện có thể thu hút nhiều sự quan tâm trên thị trường là việc công ty sản xuất điện thoại giá rẻ Xiaomi cũng cho biết họ sẽ phát hành cổ phiếu trong năm 2018, sau khi mức tăng trưởng trong năm 2017 đã vượt qua 18% và lợi nhuận ròng lên đến 1 tỉ đô la trên doanh số 15 tỉ đô la. Các nhà phân tích cho rằng giá trị doanh nghiệp của Xiaomi nay đã vượt hơn 50 tỉ đô la kể từ sau thời điểm công ty nâng vốn vào năm 2014. Nhưng nguồn tin giấu tên cho Reuters biết các nhà lãnh đạo tại Xiaomi sẽ chào bán cổ phiếu lần đầu lên mức 100 tỉ đô la, và nếu đây là sự thực thì IPO Xiaomi sẽ đứng hàng thứ ba, sau Alibaba với 167 tỉ đô la và Facebook với 104 tỉ đô la, và sẽ chiếm vị trí này từ Snap với 24 tỉ đô la. Nhưng phân tích sự kiện này trên trang fool.com, Leo Sun đặt dấu hỏi rằng liệu Xiaomi có thể mang đến phần thưởng cho các nhà đầu tư ban đầu như Alibaba hay Facebook, hay làm cho họ thất vọng như Snap?

Cũng trên trang marketwatch.com Max A. Cherney cho rằng từ Âu châu Spotify AB sẽ tiến hành IPO trong năm 2018, nhưng xem ra công ty đang nhắm tới việc niêm yết trực tiếp trên sàn chứng khoán để tránh những sự rắc rối và những sự rủi ro mà IPO mang lại. Cùng lúc này nhiều trang tin liệt kê Pinterest và Palantir vào danh sách phát hành cổ phiếu trong năm 2018, nhưng Cherney cho rằng đó sẽ còn là những phát bắn xa. Nguồn tin từ The Information cho biết Pinterest sẽ dời IPO sang năm 2019 nhằm đưa giá trị doanh nghiệp lên mức 12,3 tỉ đô la, sau một năm 2017 không được như ý. Palantir Technologies Inc. lại là công ty công nghệ bí mật nhất bởi khách hàng của họ là những cơ quan tối mật như National Security Agency hay Bộ Quốc phòng (Mỹ). Được tài trợ bởi Peter Thiel và công ty tài chính In-Q-Tel thuộc Cơ quan tình báo trung ương (CIA) và nay được định giá lên đến 20 tỉ đô la, cho tới nay Palantir không mấy mặn mà đối với Wall Street.

Trong mấy năm gần đây chuyển động thị trường, đặc biệt thị trường công nghệ đã có nhiều thay đổi. Năm 2016 được xem là năm bết bát nhất của IPO kể từ năm 2009. Giáo sư Trường Đại học Florida Jay Ritter đã điểm danh 74 công ty tại Mỹ thực hiện IPO trong năm này. Sang năm 2017, thị trường đã sôi động hơn với tổng số công ty thực hiện IPO lên đến 121 so với tổng cộng 102 của năm 2016, theo thống kê của PwC. Renaissance Capital cho biết số công ty công nghệ thực hiện IPO trong ba quý của năm 2017 đã lên tới con số 20 so với 16 của năm trước, và số vốn nâng lên đến 6,7 tỉ đô la so với 2,1 tỉ đô la của năm 2016; con số này tiếp tục tăng cho đến cuối năm với một số công ty công nghệ khác chuẩn bị IPO như CarGurus, LiveXLive Media, MongoDB, Sea.

Trong hai năm liền những công ty kỳ lân 10 sừng (có giá trị trên 10 tỉ đô la) bao gồm Uber Technologies Inc., Airbnb Inc., Pinterest Inc., Palantir Technologies Inc. và Dropbox Inc. đã nằm bên lề cuộc chơi này. Cũng theo thống kê của PwC, số công ty thực hiện IPO trong năm 2013 là 229, trong năm 2014 là 276 và năm 2015 là 169.

Những sự đột phá vào thị trường truyền thống

Giám đốc điều hành Nextstep Advisory, ông Daniels ghi nhận rằng các công ty khởi nghiệp nay có thể tìm nguồn vốn khác cho mình mà không cần phải phát hành cổ phiếu ra công chúng, và đây là một sự đột phá vào thị trường IPO vốn đã định hình từ nhiều năm trước. Người quản lý Renaissance Capital, ông Kathleen Smith, cũng nói: “Đây là lúc mà tiền quá nhiều trên thị trường IPO. Có thể nói nguồn vốn đang thặng dư trong thị trường tư nhân và vì thế người ta không cần thực hiện việc chuyển sang công ty đại chúng”. Năm phương cách nâng vốn thay cho IPO chủ yếu hiện nay gồm phát hành cổ phiếu tiền ảo ICO (initial coin offerings), tìm vốn lớn từ SoftBank Vision Fund của tập đoàn đầu tư SoftBank Group Corp, khai thác vốn nhỏ theo phương thức SPAC (special purpose acquisition company) bằng việc chuyển vốn cố định thành vốn đầu tư mạo hiểm, niêm yết cổ phần trực tiếp trên sàn chứng khoán mà không thông qua IPO, và cuối cùng là chấp nhận bán hay sáp nhập doanh nghiệp.

ICO là một phương thức đầu tư nâng vốn rất mới, nhiều rủi ro, nhưng lợi nhuận cao. Công ty khởi nghiệp thay vì thực hiện quy trình bán cổ phiếu lần đầu qua một ngân hàng hay một tổ chức tài chính thì tự phát hành cổ phiếu lần đầu bằng tiền ảo ethereum. Sự lên giá của các tiền ảo trong thời gian gần đây đã thu hút nhiều nhà đầu tư, và người ta biết rằng giá trị lưu hành của tiền ảo ethereum trong năm 2014 mới chỉ là 18 triệu đô la thì nay đã lên đến 19 tỉ đô la. Niêm yết trực tiếp tại một sàn chứng khoán có thể là cách mà Spotify AB chọn, và đây cũng là phương thức cổ điển trước khi IPO ra đời. Cái lợi của niêm yết trực tiếp, trước hết là giúp cho công ty không phải chuẩn bị tiến trình IPO rườm rà, và trong nhiều trường hợp mang lại sự thất vọng cho những người mua cổ phiếu lần đầu, cái lợi thứ hai là cung cấp ngay cho công ty những thanh khoản và người nắm giữ cổ phiếu cũng sẽ là người chủ cổ phần trong trường hợp công ty phát hành IPO ngay trong năm.

Trong các năm gần đây, cái tên tập đoàn Softbank được nhắc đến rất nhiều vì đây là nhà đầu tư tư nhân khả dĩ khuấy đảo hệ thống IPO hiện hữu. Vốn là một tập đoàn công nghệ tại Nhật, Softbank Group tập trung đầu tư vào các công ty ứng dụng công nghệ trong các lĩnh vực khác nhau, với lượng vốn dành cho quỹ SoftBank Vision Fund lên đến 93 tỉ đô la, trong đó hàng tỷ đô la cũng đang đổ vào các công ty khởi nghiệp ở Đông Nam Á như ứng dụng gọi xe Grab. Slack vừa nhận thêm 250 triệu đô la từ Softbank và đưa giá trị lên 5,1 tỉ đô la, trong khi công ty công nghệ chia sẻ văn phòng WeWork Companies Inc. nhận đến 4,4 tỉ đô la, đưa giá trị lên 20 tỉ đô la. Nhưng một chuyển động thị trường khác luôn song hành với IPO lại chính là mua bán sáp nhập (M&A). Ted Smith, người sáng lập Union Square Advisors, cho biết 80% số công ty khởi nghiệp hướng đến kết thúc bằng tiến trình mua bán sáp nhập vào các công ty đại chúng hay các tập đoàn, chỉ 20% nhắm tới việc tự thực hiện IPO, bán cổ phiếu ra công chúng và tự thân phát triển.