Chiến lược “Vành đai và con đường”: Trung Quốc còn lại gì sau đại dịch?

Đại dịch COVID-19 càng lúc càng giống như một ngã ba sông, một trong những khoảnh khắc lịch sử đánh dấu kết thúc của một kỷ nguyên và mở ra một thời đại mới. Thế giới đã sẵn sàng thay đổi đáng kể do kết quả mà cuốn tiểu thuyết coronavirus mang đến, và nhiều giả định tưởng chừng có vẻ hợp lý ở hiện tại có thể chỉ được kiểm nghiệm ở vài tháng sau. Mọi thứ sẽ phụ thuộc vào mức độ nghiêm trọng của cú sốc kinh tế xã hội sắp tới và khả năng phục hồi của trật tự thế giới.

Trong khi còn quá sớm để đưa ra một dự báo chắc chắc, có thể có ba kịch bản ở thời điểm này.

Trường hợp tốt nhất dự kiến ​​một sự xáo trộn kinh tế vừa phải, hy vọng có thể được giải quyết theo trật tự thế giới hiện có và thông qua việc huy động các công cụ tài chính hiện có.

Một kịch bản với nhiều khả năng nhất, có thể coi là xấu, khi thấy trước thiệt hại kinh tế nghiêm trọng đòi hỏi phải có nhu cầu lớn để tái thiết, ngay cả khi nó không thể được đáp ứng thông qua các nguồn lực sẵn có và bởi sự run rẩy của kiến ​​trúc thể chế toàn cầu.

Kịch bản tồi tệ nhất sẽ thực sự xấu xí: nó bao gồm sự sụp đổ kinh tế nghiêm trọng, dẫn đến bất ổn xã hội và chính trị ở một số quốc gia, thay đổi cấu trúc trật tự thế giới và kết nối bị hạn chế.

Tuy nhiên, có một mệnh đề đã được khẳng định chắc chắn và lặp đi lặp lại đó là chúng ta sẽ sống ở một thế giới khác sau khi đại dịch COVID-19 đã được kiểm soát và ngăn chặn. Sáng kiến “Vành đai và Con đường” (Belt and Road Initiative - BRI) của Trung Quốc cũng sẽ không phải là ngoại lệ. Điều thú vị là đại dịch đã phơi bày những rủi ro và điểm yếu của mối liên kết toàn cầu, nhưng điều này không thể làm ảnh hưởng đến BRI.

Sẽ mất một thời gian trước khi tác động của COVID-19 có thể được đo lường với một mức độ chính xác đầy đủ. Kịch bản đầu tiên chỉ đáng để chiêm ngưỡng vì nó khó có thể xảy ra. Trong khi đó, kịch bản thứ ba đơn giản là quá khó để nắm bắt được, và đó là lý do tại sao tại sao các phỏng đoán có phần đáng tin cậy duy nhất trong thời điểm này lại liên quan đến điều tồi tệ nhất. Trong các phỏng đoán đó, có không ít câu hỏi về tương lai của BRI.

Ai sẽ bù đắp chi phí cho chiến lược này?

Trong kịch bản xấu nhất, một nhược điểm mà BRI có khả năng gặp phải là sự thiếu hụt kinh phí. Cho đến nay, dự án nổi bật của Chủ tịch Tập Cận Bình đã được cung cấp chủ yếu bởi Trung Quốc, với tốc độ tăng trưởng đã giảm ngay cả trước khi dịch bệnh bùng phát. Giới lãnh đạo Đảng Cộng sản Trung Quốc (ĐCSTQ) đang phải đối mặt với một nhiệm vụ khó khăn là làm sống lại một nền kinh tế đang chống lại những thách thức cơ cấu nghiêm trọng.

Ba tháng sau khi thảm họa xảy ra ở Vũ Hán, đất nước này dường như sắp phục hồi, nhưng sự phục hồi hình chữ V không phải là điều được đưa ra và các nhà phân tích tiếp tục dè dặt với dự báo này. Việc Hoa Kỳ và Châu Âu quay cuồng với đại dịch khiến xuất khẩu của Trung Quốc sẽ chịu tác động lớn. Ở trong nước, Bắc Kinh đang phải đối mặt với việc phong tỏa nền kinh tế có đòn bẩy cao, trong khi tin xấu liên tục xuất hiện.

Tháng 2 vừa qua, tỷ lệ thất nghiệp chính thức ở đô thị Trung Quốc đã tăng vọt lên 6,2%, mặc dù tỷ lệ thực tế có thể còn cao hơn. Khoảng 5 triệu việc làm đã mất việc ở thành thị Trung Quốc cho đến nay vì bị phong tỏa và con số đó có thể lên tới 9 triệu vào cuối năm 2020. Do đó, ưu tiên cao nhất của Bắc Kinh sẽ là duy trì mức thất nghiệp thấp, do đó chính quyền ông Tập có thể sẽ hoãn lại mục tiêu được ca ngợi vào năm 2010 là tăng gấp đôi GDP của đất nước vào cuối năm nay.

Yêu cầu chính trị để đảm bảo sự ổn định xã hội sẽ đòi hỏi các nguồn lực rất cần thiết, với chi phí mà nhiều công dân Trung Quốc coi là lãng phí tiền ở nước ngoài. Trong khi quyền lãnh đạo của Tập Cận Bình không gặp trắc trở, có quan niệm cho rằng ông có thể đã nổ súng với một chương trình nghị sự chính sách đối ngoại quá tham vọng và quyết đoán, bao gồm cả BRI.

Sự bùng phát của đại dịch COVID-19 đã cho thấy sự cần thiết của những người nắm quyền quyết định của Bắc Kinh trong việc tập trung vào phát triển trong nước. Do đó, Trung Quốc sẽ phải điều hòa hai ưu tiên cạnh tranh: tránh bẫy thu nhập trung bình, đồng thời là một siêu cường ở nước ngoài. Vì vậy, BRI không chỉ thiếu tiền mặt mà còn khó hoạt động trong nước, và chủ yếu có thể thành công trong ngắn hạn mà thôi.

Liệu Trung Quốc có lấy lại được tiền?

Tệ hơn nữa, tất cả các nền kinh tế dọc theo các tuyến BRI sẽ chứng kiến họ bị tàn phá sau khi đại dịch bùng phát. Sẽ có nhu cầu ngày càng tăng về cơ sở hạ tầng ở Âu Á và Châu Phi, nhưng các nguồn lực sẵn có của các nước nhận vốn đã hạn chế, lại có thể bốc hơi hoàn toàn.

Ví dụ, Pakistan, đối tác quan trọng của Trung Quốc và là nơi nhận đầu tư từ BRI lớn nhất thế giới, sẽ phải đối mặt với khoản lỗ 8,2 tỷ USD, theo đánh giá sơ bộ của Ngân hàng Phát triển Châu Á. Hiện tại, con số tương ứng của Bangladesh là 3 tỷ USD. Thái Lan đã từ bỏ hy vọng đạt được mục tiêu tăng trưởng 2,8% trong năm nay và hiện đang chuẩn bị cho một cuộc suy thoái.

Châu Phi cũng dễ bị tổn thương không kém, vì Trung Quốc là thị trường lớn nhất của lục địa này về tài nguyên thiên nhiên và là nguồn cung cấp chính các sản phẩm công nghiệp và hàng tiêu dùng. Chỉ là vấn đề thời gian trước khi dịch bệnh lan rộng khắp các nước châu Phi và dẫn đến, song song với một cuộc khủng hoảng sức khỏe cộng đồng là sự suy thoái kinh tế nghiêm trọng.

Ở tất cả các nước đang phát triển kiều hối nhất định sẽ bị thu hẹp do cắt giảm việc làm ở nước ngoài, do đó gây thêm áp lực cho các nền kinh tế ganh đua đầu tư của Trung Quốc. Thất bại của dự án, các trường hợp mất khả năng thanh toán và phá sản dự kiến ​​sẽ tăng theo cấp số nhân dọc theo các tuyến BRI trong những tháng tới, nếu không nói là nhiều năm tới.

Được biết, các công ty Trung Quốc thực hiện hợp đồng BRI bị coronavirus tấn công có thể dựa vào sự hỗ trợ từ Ngân hàng Phát triển Trung Quốc dưới hình thức tài trợ chi phí thấp và các khoản vay thanh khoản ngoại hối đặc biệt. Tuy nhiên, các ngân hàng chính sách của Trung Quốc sẽ ngày càng kén chọn và có xu hướng tránh xa các dự án mới có thể trở thành những người thua lỗ.