Không gian xanh đô thị đang dần biến mất

Ảnh minh hoạ: Đại Đặng

Nhà xây trước, đường làm sau

Mười một năm trước, khi Hà Nội quyết định mở rộng địa giới hành chính, kiến trúc sư nổi tiếng người Tây Ban Nha, ông Salvador Perez Arroy, chuyên gia tư vấn đồ án mở rộng địa giới hành chính thủ đô, đã khuyến cáo: Hà Nội muốn phát triển bền vững phải phát triển và duy trì tỷ lệ không gian xanh chiểm 70% diện tích.

Bình luận về việc này, kiến trúc sư Phạm Thanh Tùng cho rằng, theo quan điểm của thế giới, mật độ cây xanh càng lớn thì càng có lợi cho sự phát triển của đô thị. Quan điểm này dành cho đô thị nén. Đó là tận dụng tối đa xây cao tầng, để dành cho không gian xanh. Nhưng điều này phải song song với giao thông công cộng.

Theo ông Tùng, Hà Nội không làm được, bởi việc mở rộng mang tính chất hợp nhất trên cơ sở đô thị cũ, đã xây dựng.

“Có một vấn đề đang bị đánh tráo khái niệm. Mong muốn của ông Salvado là mong muốn của chúng ta, nhưng không phù hợp. Chúng ta đang mở rộng diện tích, tư duy của chúng ta không theo kịp tiến trình của thời đại”, ông Tùng cho biết.

"Các nhà đầu tư xây nhà trước để có tiền, còn không gian công cộng làm sau, bởi lợi nhuận bất động sản vô cùng lớn", KTS Phạm Thanh Tùng nhận xét.

Ông nói thêm, hiện nay tỷ lệ đất đô thị và cây xanh hiện hữu đang thiếu. Trong khi Hà Nội là một trong bảy thành phố có diện tích lớn nhất thế giới. Hà Nội trước đây có rất nhiều sông hồ, mặt nước, trải qua quá trình đô thị hoá mất dần đi.

“Hiện nay sông không chảy mà hai bên là nước thải và rác. Chúng ta đang lúng túng kinh phí, tư duy”, ông Tùng nói.

Soi lại thực tế hiện nay, chỉ tiêu công viên, vườn hoa, cây xanh đô thị theo tiêu chuẩn cần 7m2/người, nhưng trong nội đô Hà Nội hiện chỉ đạt khoảng 2m2/người. Nghĩa là chưa đến 1/3 so với quy chuẩn, mà theo ông Tùng,điều này là lỗi nhà quản lý, chứ không phải quy hoạch.

Thời gian qua, xã hội chạy theo phát triển kinh tế, chạy theo giá trị bất động sản, nhà cao tầng xuất hiện nhiều và chủ đầu tư chỉ chú ý đến bán bất động sản. Trong khi đó, môi trường sống không được quan tâm nhiều.

Trong quy hoạch chung thủ đô năm 2030, tầm nhìn 2050 được phê duyệt năm 2011, câu chuyện chăm chăm làm nhà, rồi 5 năm sau mới tính chuyện từ nhà đi ra đường như thế nào đã được các chuyên gia mổ xẻ.

Hậu quả là đường chưa xây xong, nhà đã bán hết. Nhiều tuyến đường chưa kịp làm xong đã xuất hiện hàng chục toà cao ốc gây nên tình trạng kẹt xe, nhất là vào khung giờ cao điểm. Đáng chú ý, trong những dự án cao ốc đó, người ta không thấy xuất hiện diện tích dành cho công viên, vườn hoa, trường học mà được chủ đầu tư tận dụng tối đa để làm nhà bán.

Ông Tùng cho biết, trong nguyên tắc phát triển đô thị, chỉ cho xây dựng 40%, còn 60% là cây xanh, hồ điều hoà, mặt nước… Tuy nhiên, các nhà đầu tư xây nhà trước để có tiền, còn không gian công cộng làm sau, bởi lợi nhuận bất động sản vô cùng lớn.

TS. Trịnh Hòa Bình, Phó tổng thư ký Hội Xã hội học Việt Nam, cũng nêu thực trạng việc nhà cứ cho xây cao tầng, còn công viên và trường học thì không xây. Do đó, người dân quá thiếu thốn không gian công cộng, quá khát nhu cầu sử dụng công viên.

Theo TS. Trịnh Hoà Bình, việc đầu tư các công trình công cộng nếu xuất phát từ lợi ích sẽ bị méo mó.

Bên cạnh đó, vừa qua, UBND TP. Hà Nội cũng chỉ ra hàng chục dự án xây dựng bất động sản bán nhưng bỏ quên trường học. Một điển hình là tại phường Hoàng Liệt, gần 100 học sinh vào một lớp học. Đây là một thực tế quy hoạch bị băm nát, nhường đất xây dựng các công trình công cộng cho xây nhà mà không tính đến hậu quả về sau.

Biến công viên thành bãi đỗ xe ngầm

Từ năm 2014, Hà Nội đã phê duyệt quy hoạch hệ thống cây xanh, công viên, vườn hoa và hồ trên địa bàn đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2050. Với tinh thần đó, nhiều công viên diện tích lớn đã được đầu tư xây dựng và đi vào hoạt động như Công viên Hòa Bình rộng hơn 20ha hay Công viên Yên Sở rộng 300ha.

Ngoài ra, nhiều dự án công viên lớn đang dần hoàn thiện như: khu công viên và hồ điều hòa CV1 Khu đô thị mới Cầu Giấy; dự án khu công viên - hồ điều hòa phía bắc và phần mở rộng phía nam Mai Dịch; công viên hồ điều hòa Phùng Khoang; công viên hồ điều hòa Nhân Chính; khu công viên thể thao cây xanh Hà Đông…

Tuy nhiên, có một thực tế là hệ thống công viên, vườn hoa chính thống ở Hà Nội vốn thiếu về số lượng nay lại còn kém chất lượng, chưa được sử dụng đúng mục đích đề ra.

Ông Tùng dẫn chứng Công viên Yên Sở, khi người dân ra về là để lại một đống rác. Công viên Cầu Giấy làm khá tốt, nhưng cái tốt chưa được bao nhiêu thì đã tính đến làm bãi xe ngầm. “Cảm giác công viện ở Hà Nội là kho dự trữ, để khi nào đói thì lấy ra. Chúng ta đã chắt chiu được công viên, hồ nước, nhưng sau một đêm đã tính làm bãi xe ngầm ở đó rồi”, ông Tùng nói.

Hay như không gian trong khu đô thị Ciputra, theo quy hoạch là để xây công trình công cộng, nhưng công viên của chúng ta luôn nằm trong tình trạng bất an. Quy hoạch luôn điều chỉnh, mà sự điều chỉnh chỉ hướng đến lợi ích kinh tế chứ không hướng đến lợi ích cộng đồng.

“Tư duy 1m2 bất động sản, khi đưa lên bàn cân kinh tế, không bao giờ có sự phát triển không gian xanh. Đến cả rừng phòng hộ, còn nhảy lên xây dựng, nhu cầu của con người vô cùng lớn, trong khi đó nhu cầu của xã hội hạ thấp đi”, ông Tùng nhận định.

Trước thực trạng thiếu các công trình công cộng, đặc biệt là công viên, ông Bình cho rằng việc đầu tư các công trình công cộng không được làm một cách tuỳ tiện, tuỳ hứng, nếu xuất phát từ lợi ích sẽ bị méo mó.

“Dẫu là vai trò của đầu tư tư nhân lớn đến mấy thì vai trò của nhà kiến trúc vẫn có ý nghĩa quyết định, chứ không phải để cho ai mạnh người ấy làm”, ông Bình nói.

Một vấn đề mà ông Tùng kỳ vọng là nếu các nhà đầu tư tư nhân làm thì cần có sự hỗ trợ của Nhà nước bằng kỹ thuật, công nghệ và quản trị. Đồng thời, cơ quan quản lý nhà nước cần có những hội thảo để đánh giá về tầm quan trọng của không gian công cộng đóng góp cho con người, cho xã hội như thế nào.

Để biến mục tiêu đến năm 2030 sẽ có 60 công viên, trong đó 18 công viên xây mới và 7 khu công viên đặc thù trở thành hiện thực, theo ông Tùng, rất cần sự chung tay của toàn xã hội, các nhà đầu tư, các chuyên gia tư vấn phản biện.

“Tôi tán thành ý kiến của hệ thống chính trị, tuyên truyền về một nơi ở xanh… Đó là một đô thị của cộng đồng, chứ không phải của cá nhân”, ông Tùng nói.