Việt Nam có phải là ‘Kỳ tích châu Á’ tiếp theo?

Phố Hàng Mã, Hà Nội, tháng trước. Ảnh: Getty Images

Trong vòng vài ngày sau khi Trung Quốc công bố trường hợp ca nhiễm Covid-19 đầu tiên, Việt Nam đã huy động lực lượng để ngăn chặn sự lây lan của loại virus này. Sử dụng tin nhắn, quảng cáo truyền hình, biển quảng cáo, áp phích và loa phóng thanh, chính phủ đã kêu gọi 100 triệu công dân Việt Nam xác định các địa chỉ liên hệ của những người tiếp xúc với người bị nhiễm Corona. Việc cô lập nhanh chóng các ổ dịch đã khiến tỷ lệ tử vong của Việt Nam nằm trong số bốn nước thấp nhất trên thế giới - dưới 1 người chết trên một triệu người.

Việc kiềm chế đại dịch cho phép Việt Nam nhanh chóng mở cửa trở lại hoạt động của các doanh nghiệp và hiện được dự đoán là nền kinh tế phát triển nhanh nhất thế giới trong năm nay. Trong khi nhiều quốc gia đang phải chịu những suy giảm kinh tế to lớn và phải tìm đến Quỹ Tiền tệ Quốc tế để giải cứu tài chính, thì Việt Nam đang tăng trưởng với tốc độ 3% hàng năm. Ấn tượng hơn nữa, sự tăng trưởng của nó được thúc đẩy bởi thặng dư thương mại kỷ lục, bất chấp sự sụp đổ trong thương mại toàn cầu.

Khoảnh khắc đột phá này đối với Việt Nam đã lâu lắm rồi mới có được. Sau Thế chiến thứ hai, “những điều kỳ diệu của châu Á” - đầu tiên là Nhật Bản, sau đó là Đài Loan và Hàn Quốc, gần đây nhất là Trung Quốc - đã vươn lên thoát nghèo bằng cách mở cửa cho thương mại và đầu tư và trở thành cường quốc xuất khẩu.

Bây giờ, Việt Nam đang đi theo con đường tương tự, nhưng trong một thời đại hoàn toàn mới. Những điều kiện tạo nên những điều kỳ diệu ban đầu có thể không còn nữa. Bùng nổ số lượng trẻ em thời hậu chiến đã kết thúc. Thời đại toàn cầu hóa nhanh chóng, với dòng chảy thương mại và đầu tư ngày càng tăng, đã qua. Tăng trưởng kinh tế đang chậm lại trên toàn thế giới. Trong môi trường này, các siêu cường không còn bỏ qua các chiến thuật mà các phép màu trước đó đã sử dụng để có được lợi thế. Tuần trước, Hoa Kỳ chính thức cáo buộc Việt Nam thao túng tiền tệ và khởi xướng cuộc điều tra tương tự như đã gây ra cuộc chiến thuế quan với Trung Quốc.

Trong những năm phát triển bùng nổ, những phép lạ ban đầu của châu Á đã tạo ra mức tăng trưởng xuất khẩu hàng năm gần 20% - gần gấp đôi mức trung bình của các quốc gia có thu nhập thấp hoặc trung bình vào thời điểm đó. Việt Nam đã duy trì tốc độ tương tự trong ba thập kỷ. Ngay cả khi thương mại toàn cầu sụt giảm trong những năm 2010, xuất khẩu của Việt Nam đã tăng 16 phần trăm một năm, cho đến nay là tốc độ nhanh nhất trên thế giới và gấp ba lần mức trung bình của thế giới mới nổi.

Trong khi các nước mới nổi khác chi mạnh tay cho phúc lợi xã hội nhằm xoa dịu cử tri, thì Việt Nam lại dành nguồn lực cho xuất khẩu, xây dựng đường xá, bến cảng để đưa hàng hóa ra nước ngoài và xây dựng trường học để đào tạo người lao động. Chính phủ đầu tư khoảng 8 phần trăm GDP mỗi năm cho các dự án xây dựng mới, và hiện được xếp hạng cao hơn về chất lượng cơ sở hạ tầng của quốc gia đó so với bất kỳ quốc gia nào ở giai đoạn phát triển tương tự.

Trong 5 năm qua, vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài đạt trung bình hơn 6% của GDP ở Việt Nam, tỷ lệ cao nhất so với bất kỳ quốc gia mới nổi nào. Phần lớn trong số đó dành cho việc xây dựng các nhà máy sản xuất và cơ sở hạ tầng liên quan, và hầu hết hiện nay đến từ các quốc gia châu Á khác, bao gồm Hàn Quốc, Nhật Bản và Trung Quốc. Những phép màu cũ đang giúp xây dựng cái mới.

Việt Nam đã trở thành điểm đến ưa thích của các nhà sản xuất xuất khẩu, khiến Trung Quốc phải tìm kiếm mức lương rẻ hơn. Thu nhập bình quân đầu người hàng năm ở Việt Nam đã tăng gấp 5 lần kể từ cuối những năm 1980 lên gần 3.000 USD/người, nhưng chi phí lao động vẫn chỉ bằng một nửa so với Trung Quốc, và lực lượng lao động được giáo dục tốt cho tầng lớp thu nhập của họ.

Nguồn lao động có kỹ năng đó đang giúp Việt Nam “lên nấc thang”, có lẽ nhanh hơn bất kỳ đối thủ nào, để sản xuất hàng hóa ngày càng tinh vi. Công nghệ đã vượt qua quần áo và dệt may để trở thành mặt hàng xuất khẩu hàng đầu của Việt Nam vào năm 2015 và chiếm phần lớn thặng dư thương mại kỷ lục trong năm nay.

Trong kỷ nguyên bảo hộ, Việt Nam cũng là quốc gia theo khuynh hướng ủng hộ các đường biên giới mở, là nước ký kết hơn một chục hiệp định thương mại tự do - trong đó có một thỏa thuận mang tính bước ngoặt mới được ký kết với Liên minh châu Âu.

Liệu Việt Nam có thể tiếp tục thành công của mình, bất chấp những trở ngại tiềm tàng như dân số thu hẹp, thương mại giảm sút và sự kìm kẹp lâu dài của chính phủ chuyên hay không? Trong khi tốc độ tăng dân số trong độ tuổi lao động đang chậm lại, phần lớn người Việt Nam vẫn sống ở nông thôn, do đó, nền kinh tế có thể tiếp tục phát triển bằng cách chuyển lao động từ nông thôn sang làm việc tại các nhà máy ở thành thị. Trong 5 năm qua, không có quốc gia lớn nào tăng tỷ trọng xuất khẩu toàn cầu nhiều như Việt Nam.

Và cho đến nay, chính phủ Việt Nam đã không mắc phải loại sai lầm chính sách nghiêm trọng thường làm chậm phát triển kinh tế ở các quốc gia chuyên quyền, thông qua các chính sách kinh tế cởi mở và quản lý tài chính hợp lý.

Phần lớn các nền kinh tế thời hậu chiến tăng trưởng siêu nhanh hoặc phá sản đều do các chính phủ độc tài điều hành. Cho đến nay, Việt Nam đã duy trì được tốc độ tăng trưởng mạnh mẽ, phần lớn không nằm trong tình trạng dư thừa như thâm hụt lớn của chính phủ hoặc nợ công.

Một vấn đề có thể xảy ra: Sau nhiều vòng tư nhân hóa, chính phủ sở hữu ít công ty hơn, nhưng những công ty mà họ sở hữu vẫn rất lớn và chiếm gần một phần ba sản lượng kinh tế - giống như một thập kỷ trước. Nếu rắc rối xảy ra, những công ty nhà nước cồng kềnh này, chiếm nhiều khoản nợ khó đòi trong hệ thống ngân hàng, là một nơi có thể bắt đầu.

Điều đáng chú ý là các khoản nợ gia tăng cũng dẫn đến các cuộc khủng hoảng tài chính đánh dấu sự kết thúc của sự tăng trưởng bền vững ở Nhật Bản, Hàn Quốc và Đài Loan, và bây giờ là cả Trung Quốc. Vì vậy, có những nguy cơ trên bất kỳ con đường phát triển nào. Còn bây giờ, Việt Nam giống như một phép màu từ một thời kỳ đã qua, đang xuất khẩu vươn lên thịnh vượng