Tại sao “Made in Vietnam” sẽ chưa thể thay thế “Made in China”?

Ngày càng nhiều công ty chuyển sản xuất ra khỏi Trung Quốc sang Việt Nam. Ảnh: AFP

Cơ hội rất lớn

Việt Nam giờ đây dường như đã có thể tự tin tuyên bố chiến thắng đại dịch COVID-19 khi không ghi nhận bất cứ ca tử vong nào. Trong khi đó tại bán cầu Tây của thế giới, Mỹ và hàng loạt quốc gia châu Âu điêu đứng vì lượng người nhiễm và tử vong mỗi ngày càng tăng thêm. Thành công của đất nước Đông Nam Á trong việc làm phẳng đường cong của coronavirus đã nhận được hàng loạt sự ca ngợi từ quốc tế.

Việc kiểm soát thành công đại dịch và bước đầu mở cửa trở lại nền kinh tế, nhiều chuyên gia cho rằng Việt Nam sẽ tránh được cuộc suy thoái vốn đang khiến các cường quốc lo sợ. Điều này dẫn đến những ý kiến tin rằng Việt Nam có nhiều khả năng trở thành quán quân trong cuộc đua phục hồi kinh tế.

Hiện tại, ngày càng có nhiều dự đoán rộng rãi rằng quốc gia này sẽ được hưởng lợi từ các động thái của Mỹ đối với việc chuyển chuỗi cung ứng ra khỏi Trung Quốc và sang các nước trong khu vực bao gồm cả Việt Nam.

Đầu tháng 5, truyền thông trong khu vực đưa tin gã khổng lồ công nghệ Mỹ Apple đã bắt đầu sản xuất 3 - 4 triệu chiếc - tương đương khoảng 30% trong quý - tai nghe AirPod tại Việt Nam vào tháng 4. Đó là một dấu hiệu cho thấy hãng đang chuyển một số chuỗi cung ứng từ Trung Quốc sang đất nước hình chữ S.

Báo cáo này cũng lưu ý rằng nhiều nhà cung cấp của Apple, bao gồm Foxconn và Pegatron, và nhà sản xuất iPad Compal Electronics, cũng đang mở rộng hoạt động tại Việt Nam. Inventec, một nhà lắp ráp AirPods, được cho là đang xây dựng một nhà máy tại Việt Nam.

Cuộc khủng hoảng coronavirus đã làm leo thang căng thẳng siêu cường, trong đó Tổng thống Mỹ Donald Trump đã khơi dậy tâm lý chống Trung Quốc thậm chí nhiều hơn bình thường, bao gồm cả việc truyền bá các thuyết âm mưu rằng virus này bắt nguồn từ một phòng thí nghiệm sinh học Vũ Hán chứ không phải là một chợ động vật hoang dã.

Đầu tháng này, Tổng thống Trump đã trả lời Fox News rằng “Chúng ta có thể cắt đứt toàn bộ mối quan hệ (với Trung Quốc), trong khi Thượng viện Hoa Kỳ càng làm tăng thêm mối đe dọa về dự luật đang chờ được thông qua mà khi đó các công ty Trung Quốc sẽ buộc phải từ bỏ việc niêm yết trên các sàn chứng khoán tại xứ sở cờ hoa.

Còn vào hôm 18/5, đã có báo cáo rằng các quan chức Hoa Kỳ đang lên kế hoạch cho một nỗ lực lớn để bù đắp cho các doanh nghiệp nước này đang hoạt động tại nước ngoài, bao gồm một quỹ “tái định cư” trị giá 25 tỷ USD. Chính phủ Nhật Bản cũng có kế hoạch trả tiền cho các doanh nghiệp của mình để đưa hoạt động từ Trung Quốc trở về quê nhà.

Hơn nữa, Trump gần đây cũng đã đe dọa sẽ đưa ra mức thuế mới trên mức 25% hiện hành đối với một số mặt hàng trị giá 370 tỷ USD xuất khẩu sang Mỹ. Điều này sẽ chèn ép các công ty Mỹ vẫn duy trì hoạt động trong chuỗi cung ứng của Trung Quốc.

Các báo cáo cho thấy chính quyền Trump đang ráo riết tạo ra một liên minh mới gồm các “đối tác tin cậy” của thế giới, được biết đến với tên gọi “Mạng thịnh vượng kinh tế” để hiện thực hóa việc tách rời khỏi Trung Quốc.

Tổng thống Hoa Kỳ Donald Trump cầm cờ Việt Nam là Thủ tướng Việt Nam Nguyễn Xuân Phúc (L) vẫy cờ Hoa Kỳ khi họ đến cuộc họp tại Văn phòng Chính phủ tại Hà Nội vào ngày 27 tháng 2 năm 2019. Ảnh: Saul Loeb / AFP​​​​​​​

Phát biểu vào cuối tháng 4, Ngoại trưởng Mike Pompeo tuyên bố Việt Nam sẽ là một phần của liên minh này khi ông tiết lộ đang đàm phán với Hà Nội, cũng như Úc, Ấn Độ, Nhật Bản, New Zealand và Hàn Quốc “về cách chúng tôi tái cấu trúc chuỗi cung ứng để ngăn chặn điều này xảy ra lần nữa”.

Đồng thời, Việt Nam hiện đang tìm kiếm động lực tăng trưởng mới, đặc biệt khi đầu tư nước ngoài giảm 15% trong khoảng thời gian từ tháng 1 đến tháng 4 so với cùng kỳ năm ngoái.

Đầu tháng 5, Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc đã kêu gọi cả nước mở cửa kinh doanh và các lĩnh vực công cộng để tập trung cùng nhau khởi động lại nền kinh tế Việt Nam.

“Nền kinh tế Việt Nam giống như một mùa xuân bị đè nén đang chờ đợi thời cơ bùng nổ”, thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc nói với đại diện các doanh nghiệp trong và ngoài nước trong một sự kiện trực tuyến. Đây được coi là hội nghị kinh doanh lớn nhất từ ​​trước đến nay của Việt Nam.

Trong những năm gần đây, nhiều công ty đa quốc gia đã chuyển ít nhất một số chuỗi cung ứng của họ ra khỏi Trung Quốc đến những nơi như Việt Nam, nơi lao động rẻ hơn và cơ sở hạ tầng tương đối đủ.

Năm ngoái, Hàn Quốc là nhà đầu tư lớn nhất tại Việt Nam, cung cấp gần 1/5 tổng số 38 tỷ USD đầu tư trực tiếp nước ngoài mới vào nước này. Theo sau là Hồng Kông, Nhật Bản và Trung Quốc.

Trước khi đại dịch xảy ra, nền kinh tế toàn cầu đã phải hứng chịu một cuộc chiến thương mại kéo dài giữa Hoa Kỳ và Trung Quốc. Một số người đã hy vọng cuộc chiến này sẽ kết thúc vào cuối tháng 1 thông qua thỏa thuận giai đoạn 1.

Tuy nhiên, Việt Nam là một trong số ít các nền kinh tế châu Á thực sự được hưởng lợi từ cuộc chiến thương mại, vì thuế quan cao hơn của Mỹ đối với hàng xuất khẩu của Trung Quốc buộc các nhà sản xuất phải chuyển hoạt động ra khỏi Trung Quốc. Vì những lý do tương tự, Việt Nam có thể phát triển thịnh vượng từ việc di chuyển chuỗi cung ứng do coronavirus ra khỏi Trung Quốc.

Hiện tại, mức lương tối thiểu ở Việt Nam thấp hơn ngay cả khi so với những nước láng giềng nghèo như Campuchia, hiện dao động trong khoảng từ 132 đến 190 đô la mỗi tháng tùy theo địa điểm.

Một công nhân Việt Nam lao vào một xưởng may trong một bức ảnh. Ảnh: AFP​​​​​​​

Việt Nam là thành viên của nhiều hiệp định thương mại tự do, bao gồm Hiệp định toàn diện và tiến bộ 11 thành viên cho quan hệ đối tác xuyên Thái Bình Dương và một hiệp định mới được ký kết với Liên minh châu Âu năm ngoái.

Một số nhà phân tích nhận định chưa hẳn toàn bộ chuỗi cung ứng sẽ chuyển khỏi Trung Quốc, nhưng có thể gọi các chiến lược này như “Trung Quốc + 1” hoặc “Trung Quốc + 2”. Điều đó có nghĩa là một số công ty nước ngoài vẫn duy trì chuỗi cung ứng tại Trung Quốc nhưng đa dạng hóa thêm tại 1 số quốc gia khác, đặc biệt như Việt Nam.

Tại sao chưa thể thay thế Trung Quốc?

Việt Nam hiện đang đứng trước sự gia tăng đầu tư mới từ các công ty đa quốc gia rời khỏi Trung Quốc, góp phần làm giảm nhẹ cuộc khủng hoảng kinh tế mà mọi đất nước khác hiện đều đang phải đối mặt. Nhưng trước khi điều đó xảy ra, “Made in Vietnam” sẽ chưa thể thay thế “Made in China”.

Trong một bài báo gần đây trên tờ South China Morning Post, giám đốc điều hành của Nhóm nghiên cứu chính sách thương mại Hồng Kông-APEC David Dodwell đã lưu ý về một số sự khác biệt rõ rệt giữa Việt Nam và Trung Quốc.

Đầu tiên là quy mô kinh tế. Tổng sản phẩm quốc nội (GDP) của Việt Nam năm 2018 nhỏ hơn 55 lần so với Trung Quốc, trong khi 15 tỉnh của Trung Quốc có GDP lớn hơn toàn bộ Việt Nam, như nhà phân tích nhấn mạnh. Hơn nữa, Trung Quốc có khoảng 800 triệu công nhân sản xuất, trong khi Việt Nam chỉ có 55 triệu. Dodwell lưu ý, tỷ trọng sản lượng sản xuất toàn cầu của Trung Quốc là hơn 28% trong khi Việt Nam chỉ là 0,27% vào năm 2017.

Tiếp đến là các khía cạnh kỹ thuật. Các cảng container tại Thượng Hải, một trong số những cảng bận rộn nhất thế giới, có thể xử lý 40 triệu container mỗi năm. Trong khi cảng lớn nhất Việt Nam tại Thành phố Hồ Chí Minh chỉ có thể xử lý 6,15 triệu container.

Ngay cả hiện tại, Việt Nam đang phải vật lộn để đối phó với nhu cầu điện tăng lên. Tháng này, Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc đã yêu cầu các hộ gia đình và doanh nghiệp cắt giảm việc sử dụng điện, kể cả bằng cách tắt đèn quảng cáo vào ban đêm.

Có một thực tế là Trung Quốc có một thị trường tiêu dùng nội địa đang phát triển nhanh, có nghĩa là các nhà đầu tư nước ngoài có thể mong đợi lợi nhuận lớn mà không phải xuất khẩu các sản phẩm mà họ sản xuất tại Trung Quốc.

Một người đàn ông đeo mặt nạ bảo vệ đi ngang qua một cửa hàng lưu niệm ở Hà Nội vào ngày 26 tháng 2 năm 2020 trong bối cảnh lo ngại về sự bùng phát của Covid-19 coronavirus. Ảnh: AFP / Tây Nguyên​​​​​​​

Điều đó ít đúng ở Việt Nam, nơi GDP bình quân đầu người vẫn thấp hơn các nước nghèo như Libya, Guatemala và Belize.

Nhiều sự đầu tư hơn cũng mang lại nhiều vấn đề hơn cho chính quyền Hà Nội. Kể từ khi Trump đặt chân vào Nhà Trắng vào tháng 1/2017, ông đã có mối quan hệ thất thường với Việt Nam. Thủ tướng Phúc là nhà lãnh đạo Đông Nam Á đầu tiên mà ông thảo luận và mời đến Nhà Trắng.

Nhưng việc giảm thâm hụt thương mại giữa Mỹ với Việt Nam đã trở thành nỗi ám ảnh khiến Trump phải kiểm tra lại mối quan hệ với Hà Nội. Quả thật, tại thời điểm đỉnh cao của cuộc chiến thuế quan Hoa Kỳ - Trung Quốc, Trump đã lớn tiếng đả kích Việt Nam là kẻ lạm dụng tồi tệ nhất trong thặng dư thương mại đáng kể với xứ sở cờ hoa.

Thủ tướng Phúc đã có một số nỗ lực để giảm thặng dự thương mại, bao gồm những thỏa thuận nhập khẩu lớn trị giá hàng tỷ đô la như các đơn hàng mua máy bay Boeing. Nhưng những cố gắng này vẫn chưa thực sự tạo ra hiệu quả đáng kể.

Năm ngoái, thặng dư thương mại Việt Nam với Mỹ đã tăng lên 47 tỷ USD so với con số 34,9 tỷ USD của năm 2018, theo số liệu từ Tổng cục Thống kê Việt Nam.

Tuy nhiên, nếu Washington nghiêm túc trong việc tách chuỗi cung ứng từ Trung Quốc và chuyển một số lượng đáng kể trong số đó sang Việt Nam, từ đó thúc đẩy lượng hàng xuất khẩu của Việt Nam sang Mỹ, thì thặng dư thương mại Việt Nam với Mỹ chắc chắn sẽ tiếp tục tăng.

Nếu Trump giành được nhiệm kỳ thứ hai tại cuộc bầu cử tổng thống vào tháng 11 và nếu ông duy trì nỗi ám ảnh về việc giảm thâm hụt thương mại của Mỹ cùng lúc với việc điều hành chuỗi cung ứng từ Trung Quốc sang Việt Nam, Hà Nội sẽ phải cân bằng một cách tinh tế vị trí của mình để có thể thay thế cho Trung Quốc.