Cởi trói cho các đô thị lớn

Những đô thị phát triển mạnh như Đà Nẵng đòi hỏi sự thay đổi thích hợp về bộ máy chính quyền địa phương. Ảnh: Nguyễn Huy.

Thông tin được các đại biểu, chuyên gia tập trung phân tích tại Hội thảo quốc tế về tổ chức và hoạt động của chính quyền địa phương do Ủy ban Tư pháp của Quốc hội, Dự án hỗ trợ thực hiện chính sách (PIAP), khai mạc tại Đà Nẵng sáng qua, 6-12.

Thí điểm bỏ HĐND: Giảm 30 tỷ đồng

Nguyên phó trưởng đoàn ĐBQH Thanh Hóa Lê Văn Cuông nhận định: Bộ máy và nhân sự của HĐND - một trong hai thành tố (cùng UBND) cấu thành nên mô hình chính quyền địa phương hiện nay - mang tính kiêm nhiệm, không đủ sức để thực hiện quyền hạn, nhiệm vụ theo quy định pháp luật, mất dần tính “thực quyền”, chủ yếu mang tính hình thức.

Quyền lực HĐND nhìn chung chỉ được thể hiện tương đối rõ nét ở các kỳ họp. Nhưng kỳ họp của HĐND lại rất ngắn, chỉ từ 1-4 ngày từ cấp xã, đến tỉnh nên tính hiệu lực rất hạn chế”.

Bà Phạm Phương Thảo, nguyên Chủ tịch HĐND TP Hồ Chí Minh đồng tình: Cơ cấu tổ chức HĐND khó làm tròn trách nhiệm là cơ quan quyền lực nhà nước ở địa phương. Đáng lo ngại, tính hình thức đang ngày càng gia tăng trong các kỳ họp, hoạt động giám sát của hội đồng.

HĐND quyết định các vấn đề quan trọng ở địa phương, như chi tiêu ngân sách, nhân sự. Nhưng phần lớn đã được cấp trên quyết hết rồi. Các đại biểu chỉ mang tính tranh luận mà thôi. Bầu theo “cơ cấu” còn phổ biến ở nhiều cấp chính quyền.

Khảo sát của Quốc hội, chỉ có 30% cán bộ công chức thực hiện tốt vai trò của mình, còn lại phần lớn “ngồi chơi xơi nước”.

Theo PGS.TS Thái Vĩnh Thắng (ĐH Luật Hà Nội): Nhiều nghị quyết HĐND còn mang tính chất định tính, không định lượng, thiếu tính quy phạm cụ thể nên khó thực hiện và khó đánh giá được mức độ thực hiện, hiệu quả cụ thể.

Nhiều đại biểu kiến nghị: Nên có cơ chế tăng thẩm quyền, thành phần thường trực cho HĐND các cấp, đẩy nhanh việc thí điểm không tổ chức HĐND cấp huyện, quận phường, chỉ giữ mô hình tổ chức HĐND ở cấp tỉnh, xã.

Bà Thảo cho hay: Tất cả 24 quận, huyện và 259 phường trên địa bàn TP Hồ Chí Minh thực hiện thí điểm bỏ HĐND, ước tính mỗi năm giảm 30 tỷ đồng ngân sách, chưa kể thời gian hội họp, nhưng vẫn đảm bảo được hoạt động thống nhất bộ máy.

Cởi trói

“Với đặc thù riêng biệt giữa nông thôn và thành thị không thể giữ mãi bộ máy chính quyền nông thôn chung như hiện nay, đến lúc cấp thiết cởi trói cho các chính quyền ở những đô thị lớn” – bà Thảo nói.

Theo đó, với đô thị loại đặc biệt, việc phân chia cấp hành chính cần hướng đến do Quốc hội quyết định. Đổi tên UBND thành Ủy ban hành chính (UBHC); cho phép các cơ quan chuyên môn thuộc UBHC có chức năng chính là quản lý.

Đặc biệt, phân cấp và tăng thẩm quyền, gắn liền với làm rõ trách nhiệm của UBHC nhằm nâng cao chất lượng hiệu quả hoạt động của chính quyền địa phương.

Theo ông Lê Văn Cuông: Luật Thủ đô vừa được ban hành là những gợi mở cho việc hướng đến những luật riêng ở các đô thị lớn. Việc hình thành chính quyền đô thị không chỉ là đòi hỏi thực tiễn mà còn mang tính cấp thiết. Hà Nội, TP Hồ Chí Minh và Đà Nẵng đã có bước đi đầu cho việc thực hiện mô hình này.

PGS.TS Thái Vĩnh Thắng (ĐH Luật - Hà Nội) nhận định: Giai đoạn đầu, chúng ta có phân biệt rạch ròi giữa chính quyền đô thị và nông thôn, nhưng về sau ranh giới này bị xóa nhòa. Do không phân biệt chính quyền đô thị và nông thôn nên nhiều quy định có thể đúng với nông thôn mà không phù hợp với đô thị.

Như Nghị định 31/CP về công chứng và chứng thực, theo đó UBND phường, thị trấn không được chứng thực các bản sao giấy tờ đã gây ra sự quá tải cho các phòng công chứng, gây ách tắc, phiền hà cho dân.

Giáo sư Katherne Graham - ĐH tổng hợp Carleton (Canada) - một trong những chuyên gia nghiên cứu hàng đầu về mô hình chính quyền địa phương, cho hay: Áp lực dân số ở các thành phố là rất lớn.

Như tại Canada có đến 2/3 dân số tập trung ở đô thị, trong đó chủ yếu 5 thành phố lớn. Vì vậy việc thành lập các mô hình chính quyền địa phương linh hoạt theo từng khu vực, thành phố, nông thôn là rất quan trọng.

Mỗi địa phương có cách tổ chức, vai trò, chức năng nhiệm vụ khác nhau nhưng đảm bảo tính thống nhất quyền lực.

Việt Nam ngoài mô hình chính quyền nông thôn cần đẩy mạnh mô hình chính quyền đô thị để đáp ứng thực tiễn này.

Theo ông Phạm Trung Lý, Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật của Quốc hội: Mô hình chính quyền địa phương dần thay đổi, hoàn chỉnh theo hướng đề cao tính tự chủ, tự chịu trách nhiệm trong mối quan hệ thống nhất với chính quyền đô thị.