Nỗ lực cải tạo các tuyến kênh rạch

Xanh hóa dòng nước đen

Nhiều năm trước đây, hàng chục hộ dân sống xung quanh rạch Lăng (phường 12, quận Bình Thạnh, TPHCM) hết sức khổ sở vì dòng nước bị tắc nghẽn, nước mưa ứ đọng, rác thải vứt vô tội vạ, bốc mùi hôi thối nồng nặc. Tình trạng nêu trên chỉ tạm chấm dứt khi con rạch được nạo vét 1.200m với khoảng 20.000m3 bùn đất, nhờ đó dòng chảy đã được khơi thông, không còn bốc mùi hôi thối.

Tương tự, trong ký ức của người dân sống ven rạch Ông Học (quận 12) là dòng nước đen kịt, đầy rác. Đây là con rạch dài 1.200m, chạy qua khu dân cư đông đúc. Nạn xả rác, lấn chiếm khiến con rạch này bị nghẽn dòng chảy, thường xuyên gây ngập nước và dịch bệnh cho cư dân ven bờ. Bây giờ, rạch Ông Học đã được cải tạo, xây kè kiên cố, dòng chảy đã thông thoáng, trong xanh.

Dựng nhà lấn rạch Xuyên Tâm, đoạn qua quận Bình Thạnh

Theo lãnh đạo UBND quận 12, rạch Ông Học được đầu tư 42,652 tỷ đồng để nạo vét và cùng với công trình này, quận 12 cũng khánh thành 3 công trình nạo vét rạch khác là rạch Lò Heo - Ông Sỏi (dài 1.200m, tổng mức đầu tư 52,557 tỷ đồng); rạch Cầu Chợ (dài 1.095m, tổng mức đầu tư 41,011 tỷ đồng); rạch Rỗng Mọi - Năm Lô (dài 1.063m, tổng mức đầu tư 40,863 tỷ đồng). Hệ thống kênh rạch được cải tạo, nạo vét giúp tiêu thoát nước, phòng chống ngập úng, triều cường, mưa lớn, góp phần bảo đảm môi trường, phục vụ lợi ích chung cho người dân trên địa bàn quận.

Được biết, từ năm 2016, UBND TPHCM đã giao Trung tâm Điều hành chương trình chống ngập nước thành phố (nay đã giải thể, sáp nhập) thực hiện nạo vét 18 tuyến rạch trên địa bàn quận 12 với mục tiêu ban đầu là khơi thông dòng chảy nhằm bảo đảm tiêu thoát nước trong khu vực. Tuy nhiên, qua khảo sát thực tế các tuyến rạch này, UBND quận 12 nhận thấy việc thực hiện nạo vét thông thường chỉ giải quyết vấn đề tiêu thoát nước tạm thời, không phát huy hiệu quả cao trong quá trình sử dụng, bảo trì lâu dài.

UBND quận 12 đã kiến nghị UBND TPHCM chấp thuận chủ trương chuyển giao việc thực hiện cải tạo 18 tuyến rạch này từ trung tâm cho UBND quận 12 thực hiện nạo vét và kiên cố hóa. Đến nay đã hoàn thành 4/9 dự án đã khởi công. Quận 12 đang tiếp tục đẩy nhanh việc cải tạo 14 tuyến kênh rạch còn lại trên địa bàn. Tổng mức đầu tư của 18 dự án này hơn 800 tỷ đồng.

Kẻ ở, người đi

Theo kiến trúc sư Khương Văn Mười, nguyên Chủ tịch Hội Kiến trúc sư TPHCM, đối với cải tạo hệ thống sông, kênh rạch, việc khó khăn nhất vẫn là đền bù giải phóng mặt bằng. Người dân cần chỗ ở ổn định, bảo đảm sinh kế, con cái học hành thuận tiện. Chủ đầu tư cần giải quyết bài toán hiệu quả kinh tế. Để đẩy nhanh tiến độ, quận 12 đã công khai thông tin về dự án, vận động người dân đồng tình, ủng hộ bàn giao mặt bằng. Đối với những hộ dân lấn chiếm ven kênh rạch để xây nhà, quận đã vận động di dời và trong kinh phí cho phép, quận hỗ trợ một phần để người dân di dời, ổn định cuộc sống.

Trong khi đó, tại rạch Xuyên Tâm, đoạn chảy qua địa bàn phường 24 và 25 quận Bình Thạnh, anh Lê Châu bức xúc: “Sau 10 năm chịu đựng cảnh ô nhiễm kinh khủng, dòng rạch bị thu hẹp gây ách tắc dòng chảy, nước bẩn tràn vào nhà mỗi khi triều cường, gia đình tôi đành phải chuyển chỗ ở đi nơi khác, nhưng hiện vẫn còn nhiều hộ khác chưa có điều kiện di dời nên vẫn phải sống bên dòng rạch nước đen ngòm, hôi thối”.

Khó khăn lớn nữa trong việc chỉnh trang và cải tạo kênh rạch là nguồn kinh phí thực hiện. Hơn 10 năm trước, thành phố đã muốn chỉnh trang, cải tạo tuyến rạch Xuyên Tâm dài 8km đi qua địa bàn 2 quận Bình Thạnh và Gò Vấp. Con rạch này một thời gian dài bị nhà dân lấn chiếm xây dựng dọc theo kênh làm thu hẹp dòng chảy và trở thành “thùng chứa rác” khổng lồ.

Khảo sát của UBND quận Bình Thạnh cho thấy có khoảng 2.135 căn nhà dọc theo tuyến kênh bị ảnh hưởng với chi phí đền bù hơn 3.751 tỷ đồng. Nếu tính cả chi phí xây dựng, nhiều khả năng kinh phí thực hiện dự án có thể tăng đến gần 9.000 tỷ đồng...

Các chuyên gia cho rằng giải pháp tốt nhất để có thể đẩy nhanh tiến độ cải tạo các tuyến kênh rạch trên địa bàn thành phố là kêu gọi đầu tư theo hình thức đối tác công - tư (PPP). Nhà nước cần có thể chế, chính sách để cộng đồng có thể tham gia tích cực, không chỉ ở giai đoạn lên ý tưởng và lập quy hoạch chung mà còn ở cả giai đoạn duy trì, quản lý sau này.

PGS-TS Nguyễn Minh Hòa, nguyên Trưởng khoa Đô thị học, Trường Đại học Khoa học xã hội và Nhân văn, Đại học Quốc gia TPHCM, cho rằng thành phố nên tính đến giải pháp sử dụng nguồn lực tại chỗ để hồi sinh kênh rạch. Khi tiến hành dự án cải tạo, chỉnh trang cần quy hoạch mở rộng biên giải tỏa để có thêm quỹ đất sạch đấu giá, lấy nguồn lực đó triển khai dự án; đồng thời có thể triển khai xây dựng các chung cư, nhà cao tầng trên nguồn đất sạch đó để tái định cư tại chỗ cho người dân bị ảnh hưởng. Trước mắt, thành phố có thể tập trung thực hiện một số tuyến kênh rạch chính như rạch Xuyên Tâm, tránh việc đầu tư dàn trải.