Lỗi hệ thống và câu chuyện trách nhiệm

Nói như ông Phạm Văn Liêm, Phó viện trưởng Viện Nghiên cứu Chiến lược, Chính sách công nghiệp, Bộ Công Thương, để xảy ra tình trạng ồ ạt làm khu công nghiệp rồi bỏ hoang như hiện nay có lỗi của hệ thống điều hành: “Qui hoạch tổng thể Chính phủ đã phê duyệt tổng thể rồi, nhưng địa phương vẫn cứ muốn thêm. Lỗi hệ thống ở chỗ chúng ta giải quyết theo kiểu tình cảm, mối quan hệ, các kiểu không theo luật pháp. Qui hoạch đã có tính khoa học nhưng thực tế thực hiện cứ phá vỡ hết cả”.

Tư duy nhiệm kỳ- địa phương gây hại cho đất nước

Tư duy nhiệm kỳ của lãnh đạo địa phương trong việc ra các chủ trương, quyết sách lớn về phát triển KCN cũng đã đẩy các địa phương đến thực trạng hiện nay. Chuyên gia kinh tế Phạm Tất Thắng cho rằng, tư duy nhiệm kỳ là hiểm họa đối với đất nước và là điều cần phải cảnh báo: “Nhiệm kỳ lãnh đạo của tôi chỉ có 3 năm, 5 năm và tôi làm đủ mọi cách phải làm thế nào phát huy tối đa cái quyền lực được giao. Tôi cần làm cái gì đó để ghi dấu ấn, chứ còn phát triển nông nghiệp… thì dễ quá (!?); cho nên tôi phải phát triển khu chế xuất khu công nghiệp, khu thương mại, phát triển đường phố… để thông qua đó có được phần thu nhập cho cá nhân, thu nhập cho công quỹ của tỉnh của huyện… Đó là những tư duy theo nhiệm kỳ và đây là một hiểm hoạ vô cùng lớn đối với đất nước. Nếu tình trạng này không được xử lý, không biết vấn đề từ gốc gác, để nó lan từ trung ương đến địa phương, đến tận phường xã thì cực kỳ nguy hiểm”.

Cùng chung quan điểm này, GS Đặng Hùng Võ, Nguyên Thứ trưởng Bộ Tài nguyên và Môi trường đặt vấn đề cần phải đổi mới tư duy của lãnh đạo: “Lãnh đạo nào trong nhiệm kỳ của mình cũng muốn hiệu quả phi sản xuất nông nghiệp lớn hơn. Tôi cho rằng, các nhà quản lý cần phải tĩnh tâm, dự án nào có hiệu quả hẵng làm. Người quản lý phải đổi mới tư duy không phải vì lợi ích của mình, lựa chọn cần phải được tính toán…”.

Trong khi đó cách làm của chúng ta thực sự “ có vấn đề” trong cách làm và cách quản lý khu công nghiệp hiện nay. Theo Tiến sỹ Đào Thế Anh, Giám đốc Trung tâm Kinh tế nông nghiệp, Viện Khoa học Nông nghiệp Việt Nam thì không thể để tình trạng các KCN cắm trên đất lúa của nông dân: “Chúng tôi cũng đã có kiến nghị và Bộ Nông nghiệp & PTNT đã có kiến nghị, vùng nào là vùng chuyên canh lúa chúng ta phải cần thiết giữ để đảm bảo an ninh lương thực, đảm bảo cho vấn đề an sinh xã hội của Việt Nam.

Chúng ta phải có điều tiết về ngân sách, tức là không bắt buộc những vùng đặc biệt làm công nghiệp. Như hiện nay ở Đồng bằng Sông Cửu long, nhiều nhà chuyên môn cũng như địa phương nói là không có điều kiện để làm công nghiệp, không có cơ sở hạ tầng, nhưng chúng ta vẫn phân chia cho các tỉnh. Hậu quả hiện nay là cỏ mọc cao và lãng phí đất, trong khi Việt Nam là một đất nước có mật độ dân số rất cao, chúng ta có tiềm năng làm nông nghiệp, trong thời gian đấy chúng ta để cho nông dân làm nông nghiệp thì có giá trị hơn”.

Trong khi đó, nhiều chuyên gia kinh tế cho rằng, đã đến lúc phải có những tổng kết đánh giá về sự phát triển của KCN trong phạm vi cả nước. Nói như Chủ tịch Hiệp hội các nhà đầu tư nước ngoài Nguyễn Mại thì từ đây cơ quan quản lý có những bước đi phù hợp để giải quyết được bài toán hiệu quả kinh tế của các KCN: Nên rà soát các đầu tư vào KCN hiện tại. nên chia làm 3 loại. Loại thứ nhất là đầu tư được 70-80-%, loại thứ 2 chủ triển khai được ít thôi, dưới 50% hoặc 30% tùy theo từng nơi nhưng các nhà đầu tư trong và ngoài nước đang xin đến đầu tư tức là cái dự báo vài ba năm tới có thể lấp đầy được 70-80% chẳng hạn thì nên chờ đợi 1 thời gian để có những dự án mới. Còn loại thứu 3 là loại không có khả năng thu hút đầu tưu thêm hoặc bổ trống thì nên thu hồi và trả lại đất cho nông dân.

Cùng với đó là nhất quyết không để xảy ra tình trạng “vượt rào” như cách mà các địa phương làm vừa rồi là bất chấp qui định của Chính phủ là cứ mở rộng và thành lập mới các KCN, trong khi các KCN cũ chưa đạt tỷ lệ lấp đầy 60%. Ông Lê Quốc Dung, Phó chủ nhiệm Ủy ban Kinh tế của quốc hội cho rằng: “Tôi đang lo là giai đoạn 2011-2020 Chính phủ và các địa phương vẫn dự kiến qui hoạch rất lớn. Ví dụ, năm 2010 có khoảng độ 43.000 ha khu công nghiệp, nếu cả cụm công nghiệp phân tán thì khoảng 83.000 ha, nhưng đang có một dự kiến tới đây, Quốc hội chưa quyết nhưng dự kiến lên gấp 3, tức là 250.000 - 270.000 ha. Đó là diện tích quá lớn cần cân nhắc, trong khi chúng ta mới lấp đầy chỉ khoảng 52- 53%, cho nên cần phải rà soát, đánh giá, đưa ra giải pháp thế nào?

Tôi nghĩ không nên dành quĩ đất lớn đến thế. Các tỉnh cần phải cân nhắc, đánh giá rút ra phương pháp hiệu quả, nhu cầu doanh nghiệp đến đâu thu hồi và làm hạ tầng đến đấy. Cứ để đất đai hoang hóa, nhân dân không thể chấp nhận được. Chính phủ, bộ ngành, cần phải ra tay. Ngay từ bây giờ, phải có sự lựa chọn, doanh nghiệp nào, dự án nào tốn quá nhiều đất mà không mang lại ngân sách, việc làm, hiệu quả thấp phải có sự lựa chọn, không thể để KCN dệt may vào những vùng trong Hà Nội, gần Hà nội, cận Hà nội hoặc những vùng đồng bằng như thế, tốn đất đai”.

Câu chuyện phân cấp nhưng năng lực “thiếu tầm” đã nảy sinh ra câu chuyện đua nhau làm qui hoạch, đua nhau cấp phép các khu công nghiệp. Chính vì thế Phó Chủ tịch Tổng hội Xây dựng Việt Nam, Nguyên Thứ trưởng Bộ Xây dựng Phạm Sĩ Liêm đặt vấn đề: Chủ trương phân cấp mạnh nhưng phải có điều kiện. Thứ nhất cấp được phân cấp phải đủ năng lực. Thứ 2 phải có sự giám sát, và năng lực giám sát tới đâu thì phân cấp đến đó. Nếu không sẽ trở thành địa phương cục bộ, mỗi nơi làm theo ý mình trong khi khả năng giám sát của Chính phủ chưa cao. Điều này cần phải khắc phục”.

Rõ ràng đã đến lúc phải hành động để ngăn chặn những hệ lụy trong phát triển KCN theo phong trào lan rộng với mức độ ngày càng nghiêm trọng hơn. Sẽ là muộn và phải trả giá đắt nếu như các địa phương “mải mê”, thậm chí là “hăng say” lao vào làm KCN theo kiểu như hiện nay. Bài học của việc đầu tư theo phong trào theo kiểu tỉnh nào cũng có nhà máy xi măng, nhà máy thép, tỉnh nào cũng có sân bay, cảng biển, sân golf vẫn còn nóng hổi và để lại hậu quả đến tận bây giờ. Đã đến lúc không thể để lãng phí nguồn lực, không thể để tình trạng đầu tư theo cảm tính, nhà nhà làm công nghiệp, người người làm công nghiệp một cách ngẫu hứng và tùy tiện, không hiệu quả như hiện nay!/.