Ngôi nhà phù du Ken'ichi Suzuk.

Ngôi nhà ở Nhật là sản phẩm tiêu dùng ngắn hạn

Hoa anh đào nổi tiếng tượng trưng cho bản chất phù du của đời người. Một vẻ đẹp mang ý nghĩa để chiêm ngưỡng, tận hưởng và cho đi. Ở Nhật Bản, chu kỳ ngắn ngủi, buồn vui lẫn lộn của cái chết và sự tái sinh cũng được áp dụng - một cách đáng ngạc nhiên - khi xây dựng các ngôi nhà. Hệ tư tưởng dân tộc khác thường này kết thúc thông qua việc nuôi dưỡng những thiết kế mới táo bạo và ngày càng có nhiều kiến trúc sư đoạt giải thưởng, bằng chứng là Giải thưởng Kiến trúc Pritzker hàng năm. Nhật Bản cùng với Mỹ có nhiều người chiến thắng giải thưởng này hơn bất kỳ quốc gia nào khác: tổng cộng 8 người, từ Kenzo Tange năm 1987 đến Arata Isozaki vào năm 2019.

Quan niệm phương Tây về một nơi ở như một khoản đầu tư lâu dài ổn định và an toàn, sẽ tăng dần giá trị theo thời gian. Trái lại, quan điểm của người Nhật, coi một ngôi nhà là một công trình tạm thời hết hạn sử dụng với chủ nhân của nó. Một tòa nhà ở Nhật Bản là một sản phẩm tiêu dùng ngắn hạn, không quá khác biệt so với ô tô hay iPhone, trải qua thời gian khấu hao theo thời gian cố định, do chính phủ quy định là 22 năm, sau đó nó được coi là đống phế liệu. Nếu nhà của một người Anh - hoặc nhà Westener - là lâu đài, thì lâu đài của người Nhật là một mảnh nhựa dùng một lần vô giá trị.

Tác dụng phụ đáng mừng của đặc tính này là Nhật Bản đã tạo nên một môi trường cho việc thử nghiệm kiến ​​trúc, ở đó một số kiến ​​trúc sư tiên phong và sáng tạo nhất thế giới đã được phát triển tài năng một cách mạnh mẽ. Kengo Kuma, người thiết kế Sân vận động Quốc gia mới cho Thế vận hội Olympic Tokyo 2020, nói với tờ Robb Report rằng sự luân chuyển nhanh chóng của nguồn cung nhà ở mang đến cho các nhà thiết kế trẻ cơ hội để thử những ý tưởng mới.

Ông nói: “Ở thế giới phương Tây, các kiến ​​trúc sư thiết kế những ngôi nhà chỉ dành cho những người giàu có. Nhưng ở Nhật Bản, hầu hết các kiến ​​trúc sư trẻ, lĩnh vực chính của họ là thiết kế những ngôi nhà nhỏ, rẻ tiền, điều này cho phép họ được thử nghiệm”.

Kiến trúc sư Kengo Kuma đã mô tả Ngôi nhà Hoa sen năm 2005 của mình, ở vùng núi phía đông Nhật Bản, bao gồm "vô số lỗ hổng ... mà gió sẽ lùa qua”.

Dù vậy, con đường hướng đến việc thử nghiệm sáng tạo này khá quanh co khi đất nước Nhật Bản vẫn hoạt động dựa trên nền kinh tế xây dựng do chính phủ thời hậu chiến thiết lập sau thế Thế chiến II. Mặc dù tốc độ xây dựng nhanh chóng có ý nghĩa đối với thế hệ Baby Boomer (là những cá nhân sinh từ năm 1946 đến 1964), nhưng tốc độ xây dựng lại đã trở nên quá dư thừa đối với dân số đang có xu hướng giảm của Nhật Bản kể từ năm 2011. Năm 2019, số lượng nhà ở mới trên đầu người ở Nhật Bản gấp khoảng 1,8 lần so với ở Hoa Kỳ và Nhật Bản hiện có thặng dư 8,5 triệu ngôi nhà bỏ trống không có người ở.

Phần lớn các tòa nhà mới này thay thế các ngôi nhà hiện có. Chính phủ Nhật Bản quy định “thời gian sử dụng hữu ích” của một ngôi nhà được xây bằng gỗ (cho đến nay là vật liệu xây dựng phổ biến nhất) là 22 năm. Vì vậy, những ngôi nhà này sẽ giảm giá trong khoảng thời gian đó theo lịch trình do Cơ quan thuế quốc gia quy định. Do đó, việc muốn mua lại một ngôi nhà cũ hơn ở Nhật Bản sẽ rất khó, vì các ngân hàng sẽ không cho vay đối với một tài sản vô giá trị. Toshiko Kinoshita, một nhà lịch sử kiến ​​trúc ở Tokyo, cho biết: “Các ngân hàng và đại lý bất động sản không thể định giá tòa nhà vượt quá giá trị sổ sách”.

Quy định kỳ quặc này có nguồn gốc từ cả lịch sử và triết học Nhật Bản. Các công trình ở Nhật Bản nhiều năm qua đã bị phá hủy bởi các thiên tai như động đất, núi lửa và sóng thần. Trong cuốn nhật ký bằng thơ “An Account of My Hut”, một trong những cuốn sách nổi tiếng nhất của Nhật Bản, ẩn sĩ thế kỷ 13 Kamo no Chomei có viết: “Những bong bóng nổi trong hồ, giờ đã biến mất, giờ đang hình thành, sẽ không tồn tại lâu nữa: Vì vậy trên thế giới là con người và nơi ở của anh ta". Bài thơ Kamo no Chomei cũng có đoạn viết, “những thứ trên đời khiến cuộc sống khó bền vững, sự bất lực của chính chúng ta và sự không thể tin cậy của nơi ở của chúng ta”.

Vì vậy, "bong bóng" của các công trình kiến ​​trúc bằng gỗ của Nhật Bản - bao gồm cả ngôi đền quan trọng nhất của đất nước ở Ise, đã không thể xây dựng lại từ đầu sau mỗi khoảng thời gian 20 năm và thường được xây dựng lại theo các giới luật nhất thời của Phật giáo và Thần đạo. Nhưng kể từ sau năm 1945, những ngôi nhà phù du này đã trở nên cứng lại thành những khối bê tông, Kuma nói. Ông nói: “Trước chiến tranh, mọi người đã sao chép phong cách truyền thống và phong cách đó nhất quán. Nhưng sau chiến tranh… nhiều kiểu dáng và nhiều kích cỡ đã được trộn lẫn với nhau và việc phá hủy xảy ra thường xuyên hơn”, dẫn đến “sự hỗn loạn thực sự”.

Ngôi nhà kính quang học ở Hiroshima, được xây dựng vào năm 2012 bởi Hiroshi Nakamura & NAP, ẩn mình sau một con đường đông đúc sau mặt tiền bằng kính cách âm bao quanh một khu vườn cây cảnh. Ảnh: Nacasa và Partners Inc

Nền kinh tế xây dựng

Kiến trúc sư Riccardo Tossani ở Tokyo giải thích rằng: Mặc dù bản thân xây dựng chỉ chiếm khoảng 6% tổng sản phẩm quốc nội (GDP) của Nhật Bản, nhưng ảnh hưởng của nó lan rộng qua mạng lưới vô số các ngành công nghiệp phụ thuộc khác. Ông nói rằng, Nhật Bản là “một nền kinh tế xây dựng”. "Toàn bộ cơ sở hạ tầng kinh tế và lập pháp được tổ chức xung quanh việc phá bỏ hàng tồn kho hiện có và thay thế bằng hàng tồn kho mới”.

Ông kể tên các công ty liên quan đến phá dỡ, xây dựng, bê tông, thép và các phụ kiện điện tử đặc trưng cho mọi địa chỉ ở Nhật Bản. Những người thụ hưởng khác từ nền kinh tế này bao gồm "các công ty bảo hiểm và ngân hàng, những công ty có cơ cấu định giá”. Sau đó, đến các nhà môi giới bất động sản, những người dựa vào các khoản phí được tạo ra bởi doanh thu thường xuyên và các kiến ​​trúc sư.

Masahiro Harada, người đồng sáng lập Mount Fuji Architects Studio và là một trong những kiến ​​trúc sư trẻ thú vị nhất Nhật Bản, theo Kuma, đồng ý rằng khái niệm nhà ở của Nhật Bản như là một “chất phù du” và sự cống hiến cho “chủ nghĩa thử nghiệm” mang lại lợi thế cho các nhà thiết kế của đất nước.

Kết quả là sự gia tăng của ngôi nhà kỳ lạ và tuyệt vời, chẳng hạn như Ngôi nhà bán đảo của Harada ở bờ biển phía đông Nhật Bản – có cầu thang hình chóp hay những ngôi nhà khác được thiết kế và xây dựng có tỷ lệ hẹp đến mức khó tin, hoặc không có cửa sổ rõ ràng, hoặc hoàn toàn trong suốt. Kuma đã mô tả Ngôi nhà Hoa sen năm 2005 của mình ở vùng nông thôn phía đông Nhật Bản là "về cơ bản được cấu tạo bởi các lỗ". Theo quan điểm của Kinoshita, “hầu hết những ngôi nhà có thiết kế điên rồ, ăn ảnh có thể là một thảm họa để khách hàng có thể sống thoải mái trong đó”.

Nhưng vẻ đẹp độc đáo của Nhật Bản có nghĩa là tất cả những điều này không thành vấn đề, bởi vì ngôi nhà của bạn không bao giờ phải thu hút bất kỳ ai ngoại trừ bạn. Ngay cả bạn bè của bạn cũng không thể nhìn thấy bên trong, bởi vì nhà riêng không phải là một phần của văn hóa Nhật Bản.

Ở Mỹ hoặc Châu Âu, thiết kế bị hạn chế bởi yêu cầu thu hút những người mua trong tương lai. Ở Nhật Bản, một người mua trong tương lai sẽ phá dỡ ngôi nhà của bạn, vì vậy bạn không có gì để mất. Người bán thường sẽ đập bỏ căn nhà của chính họ trước khi đưa đất ra thị trường, để tiết kiệm cho người mua tiềm năng chi phí phá dỡ. Ngoài ra, hầu hết người mua chỉ nhận được một lần duy nhất, vì mua nhà thường là sự kiện chỉ có một lần trong đời — thường được tạo điều kiện thông qua thế chấp lãi suất cực thấp, nhờ vào nền kinh tế giảm phát.

Nơi thăng hoa của kiến trúc sư

Hiểu biết về nhóm khách hàng này, các kiến ​​trúc sư Nhật Bản là niềm ghen tị của các đồng nghiệp toàn cầu của họ. Tossani nói: “Không có hội đồng đánh giá thiết kế nào, và “không yêu cầu kiến ​​trúc phải được cộng đồng đánh giá. Sự tự do sáng tạo là vô cùng lớn”. Dana Buntrock, giáo sư kiến ​​trúc tại UC Berkeley, cho biết những người hàng xóm không bao giờ phản đối những thiết kế dành cho “những ngôi nhà rất khác thường”, vì chúng được coi là những công trình kiến ​​trúc tạm thời. Bà nói: “Giá trị của những ngôi nhà liền kề không bị ảnh hưởng vì đã lỗi thời. Chúng không tồn tại lâu dài”.

Ngôi nhà Cliff House là một ống bê tông đúc hẫng nhô ra sông ở tỉnh Nara. Ảnh: Sinkentiku

Mặt khác, tác phẩm của một kiến ​​trúc sư sẽ biến mất trong thời gian ngắn. Theo Zoe Ward, Giám đốc điều hành của Japan Property Central, một công ty môi giới bất động sản hạng sang, quy trình cho một người mua nhà giàu có diễn ra như sau: “Nếu bạn mua một ngôi nhà 20 năm tuổi ở Shoto, một vùng đất đắt đỏ của Tokyo, nó sẽ có một nhà bếp và phòng tắm những năm 1990 cũ. Bạn phá bỏ nó và mang đến một kiến ​​trúc sư để xây dựng một ngôi nhà mới với một phòng âm nhạc và một ga ra bốn xe hơi. Để có được một kiến ​​trúc sư nổi tiếng, bạn phải có sức ảnh hưởng, nhưng rất dễ để có được những người nổi tiếng ở mức độ vừa phải”.

Buntrock nói, những kiến trúc sư đoạt giải Pritzker của Nhật cũng có đơn đặt hàng ở nước ngoài, từ những người sưu tập các ngôi nhà như một niềm đam mê nghệ thuật. "Bạn có thể nhận được một ngôi nhà đẹp từ một người như Jim Cutler hoặc Bohlin Cywinski Jackson, nhưng nó có vẻ không quá thú vị", Buntrock nói. “Nhưng nếu bạn có một ngôi nhà của Kuma hoặc Kazuyo Sejima [một trong hai người đoạt giải Pritzker năm 2010], bạn bè của bạn hiểu ý nghĩa của vật phẩm văn hóa đó — rằng bạn đang phiêu lưu về mặt nghệ thuật, thơ mộng, ở một mức độ nhất định…”.

Trở lại Nhật Bản, tên tuổi của một kiến ​​trúc sư hàng đầu không có biện pháp bảo vệ để chống lại việc phá dỡ. Ngay cả công trình Frank Lloyd Wright’s Imperial Hotel ở Tokyo cũng chỉ tồn tại được 45 năm. Ward nói: “Một nơi thực sự độc đáo của một kiến ​​trúc sư đã qua đời với một lượng người hâm mộ, bạn có thể tìm mua và giữ nó. Nhưng đó là một ngách rất, rất nhỏ."

Tossani cảm thấy hơi ám ảnh bởi thực tế là một trong những dự án của anh, Dinh thự M, nằm trên khu đất trước đây là ngôi nhà của Yoshio Taniguchi, người nổi tiếng với việc thiết kế lại Bảo tàng Nghệ thuật Hiện đại ở New York vào năm 2004. “Tôi cảm thấy hơi tội lỗi vì nó chỉ mới 20 năm tuổi, một ngôi nhà khá tuyệt vời, rộng và được thiết kế đẹp, với một hồ bơi trong nhà”, anh nhớ lại. “Nhưng các khách hàng nhất quyết phá bỏ nó để họ có một ngôi nhà phù hợp với nhu cầu của họ và họ có tiền để làm điều đó.”

Những người khác thậm chí còn ít lạc quan hơn về văn hóa nhà ở vứt bỏ. Kinoshita, thành viên hội đồng quản trị tại Heritage Houses Trust, một tổ chức vận động để bảo tồn những dinh thự quan trọng về mặt kiến ​​trúc, cho biết: "Việc phá hủy liên tục là" phi logic và lãng phí lớn. Tôi không thể hiểu tại sao công trình kiến ​​trúc lại tồn tại như một thiết bị điện”.

Cliff House được thiết kế vào năm 2015 bởi Planet Creations như một nơi nghỉ dưỡng câu cá vào cuối tuần. Ảnh: Sinkentiku

Xu hướng đang thay đổi

Masato Sekiya, người có hoạt động nhỏ, Planet Creations, cho biết: “Trong những năm gần đây, đã có một sự bùng nổ cải tạo chưa từng có ở Nhật Bản và các tòa nhà ở các thành phố như Kyoto đã được cải tạo để làm nơi ở, bảo tồn hình ảnh truyền thống trong khi mang đến không gian sống chuyên về nhà riêng. Phong trào này đang tiến triển và những tòa nhà cũ như vậy đang duy trì giá trị tài sản của chúng”.

Nhật Bản được xếp hạng là một trong số ít quốc gia ở châu Á nơi người nước ngoài có thể mua bất động sản sở hữu không hạn chế, nhưng người mua ở nước ngoài từ lâu đã bị cản trở bởi nền kinh tế bất động sản phản trực giác của nước này. Điều này bắt đầu thay đổi vào năm 2013, sau khi đồng yên mất giá khiến nhà ở trở nên rẻ. Tòa nhà căn hộ sang trọng mới của Kuma ở trung tâm Tokyo, Kita, nhắm đến những nhà đầu tư này, những người chắc chắn mong muốn bất động sản của họ ít nhất sẽ giữ được giá trị của nó. Westbank, nhà phát triển Kita của Canada, cũng đang làm việc với các kiến ​​trúc sư như Bjarke Ingels, đang cố gắng chống lại xu hướng mất giá bằng cách đặt cược vào sức mạnh của sự sang trọng (căn hộ áp mái đi kèm với bể bơi vô cực trên sân thượng và một chiếc Rolls-Royce tùy chỉnh)…

Nghịch lý thay, sự thay đổi này diễn ra rất chậm ở Nhật Bản và sự gắn bó của quốc gia với sự vô thường dường như ít nhiều là vĩnh viễn, cũng như tình yêu đối với những nơi ở mới sáng bóng hơn. “Tôi không thể phủ nhận đây là một trong những lý do tại sao chúng tôi có rất nhiều kiến ​​trúc sư thành công trên toàn cầu ở Nhật Bản”, Kinoshita nói. Điều trớ trêu là ngay sau khi những kiến ​​trúc sư này được ca ngợi, họ có xu hướng hạn chế công việc ở Nhật Bản của mình ở những công trình công cộng lâu đời hơn như bảo tàng. Nhà riêng trở thành dành riêng cho những khách hàng ở nước ngoài, những người nhìn thấy giá trị lâu dài.