Phát triển khu công nghiệp, khu chế xuất, khu kinh tế: Cần một quy hoạch đủ tầm

Mặc dù, trong những năm qua các KCN, KKT đã có nhiều đóng góp cho phát triển kinh tế- xã hội của đất nước, nhưng nhìn chung, các KCN, KKT vẫn chưa tạo được dấu ấn mạnh mẽ và chưa xứng tầm. Chính vì vậy, cần phải đánh giá lại những tồn tại để từ đó bổ sung những cơ chế, chính sách cởi mở hơn, thông thoáng hơn cho các KCN, KCX, KKT phát triển.

Bất hợp lý quy hoạch

Theo Thứ trưởng Bộ Kế hoạch và Đầu tư Đặng Huy Đông, nhìn chung, các KCN, KCX, KKT có sự phát triển không đồng đều ở nhiều địa phương. Nhiều KCN, KCX, KKT chưa tạo được dấu ấn trong phát triển kinh tế - xã hội, tỷ lệ lấp đầy các dự án vẫn chỉ là những con số... Với báo cáo tổng kết 20 năm hoạt động của các KCN, KCX, KKT, Bộ KH-ĐT sẽ kiến nghị Chính phủ bổ sung những cơ chế chính sách nhằm phát huy hiệu quả mô hình phát triển các KCN, KCX, KKT trên cả nước.

Thực tế thời gian qua, các KCN, KCX, KKT là đầu mối quan trọng trong việc thu hút vốn đầu tư trong nước và FDI. Nếu như vốn đầu tư nước ngoài tăng nhanh trong giai đoạn cuối những năm 90 thì vài năm gần đây việc thu hút đầu tư vào các KCN, KCX, KKT có chiều hướng giảm dần. Thực trạng này xuất phát từ nhiều nguyên nhân. Bên cạnh nguyên nhân khách quan là khủng hoảng kinh tế toàn cầu, theo ông Lê Tân Cương – Vụ trưởng Vụ quản lý các KKT (Bộ KH-ĐT), cơ chế và chính sách phát triển KCN, KKT mặc dù đã được hoàn thiện cơ bản song vẫn còn tồn tại nhiều điểm vướng mắc, bất hợp lý. Các văn bản pháp luật vẫn chưa thực sự thống nhất. Các bộ, ngành chưa hướng dẫn đầy đủ các địa phương triển khai cơ chế phân cấp, ủy quyền. Kết quả là, việc đầu tư phát triển các KCN không theo một quy hoạch thống nhất, hầu như địa phương nào cũng có các KCN với chức năng tương tự nên không tận dụng được những lợi thế so sánh, dẫn tới tình trạng cạnh tranh gay gắt, thậm chí có tình trạng chèn lấn để thu hút đầu tư.

Việc chọn địa điểm xây dựng các KCN cũng chưa tuân theo nguyên tắc nào cả. Các KCN được lập nhiều hơn mức cần thiết tại một số địa phương. Quá nhiều KCN dẫn tới sự cạnh tranh khốc liệt của những nhà đầu tư về lựa chọn địa điểm, dẫn tới tốn kém xây dựng kết cấu hạ tầng và chôn vốn vào kết cấu hạ tầng lâu và lớn, hiệu quả KCN bị giảm sút. Các KCN còn bất cập về cơ cấu ngành nghề, về đầu tư chiều sâu. Chất lượng các dự án đầu tư thu hút chưa cao, chất lượng KCN không ngang tầm khu vực.

Mặt khác giá thuê đất trong KCN, KCX khá cao bởi giá đất đai của các thành phố ở VN cao hơn so với các nước trong khu vực. Đơn cử, giá thuê đất ở TP HCM cao gấp 4-6 lần ở Trung Quốc, gấp 6 lần Thái Lan... Đây cũng là một trong những nguyên nhân khiến nhiều chủ đầu tư xin phép thành lập các KCN để giữ đất. Chính điều này lại xảy ra hệ lụy, nhiều KCN tổng số đất cho thuê chỉ bằng 45% diện tích có thể sử dụng. Không ít KCN thành lập cách nay 2-3 năm, thậm chí 4-5 năm mà chưa có khách đến thuê, hoặc số lượng thuê hạn chế như: KCX Hải Phòng, KCN Sài Đồng A Hà Nội, KCN Kim Hoa Vĩnh Phúc...

Bất cập vấn đề lao động

Thực tế hiện nay, nhiều sở LĐ-TB-XH ủy quyền cho các ban quản lý KCN, KKT thực hiện các chức năng quản lý nhà nước về lao động, nhưng ban quản lý KCN không chấp nhận. Ông Vũ Đức Quyết – Trưởng ban quản lý KCN Bắc Ninh cho rằng, Sở LĐ-TB-XH không đủ thẩm quyền ủy quyền cho các ban quản lý KCN, vì đây là 2 đơn vị hành chính ngang nhau. Nếu muốn ủy quyền cho ban quản lý KCN, UBND tỉnh mới đủ tư cách ủy quyền. Chức năng quản lý nhà nước về lao động của nhiều sở LĐ-TB-XH cũng chưa làm tròn.

Nói cho công bằng, chất lượng nguồn nhân lực chưa đáp ứng yêu cầu phát triển các KCN, KCX. Các dự án đầu tư thu hút vào các KCN ở các địa phương có nhu cầu lớn về cán bộ quản lý người VN giỏi, công nhân tay nghề cao, kỷ luật lao động tốt, song đa số các nơi không đáp ứng được. Ông Quyết đưa ra một ví dụ cụ thể, Cty Canon định mở rộng đầu tư, xây dựng thêm xưởng sản xuất với tổng giá trị khoảng 200 triệu USD tại VN. Tuy nhiên, do VN không đáp ứng được nguồn nhân lực, DN này đã phải quyết định đầu tư tại quốc gia khác.

Ông Đặng Thế Thiện – Vụ Pháp chế (Bộ LĐ-TB-XH) cho biết, hầu hết các KCN chưa chú ý đến vấn đề nhà ở cũng như chất lượng sống của công nhân. Tại các KCN mới có khoảng 30% số lao động có chở ở ổn định, số còn lại phải tự thu xếp. Người lao động thường phải thuê nhà để cư trú với điều kiện sống tạm bợ, hết sức khó khăn.

Việc quản lý chồng chéo và không rõ ràng khiến việc vi pham pháp luật về lao động cũng khó kiểm soát. Còn nhiều DN trong các KCN chưa tuân thủ nghiêm túc các quy định của pháp luật về lao động, không đảm bảo quyền lợi của người lao động. Điển hình như vi phạm thời gian ký kết hợp đồng, vi phạm về thẩm quyền và nội dung hợp đồng, cố tình kéo dài thời gian thử việc... Việc kỷ luật, sa thải lao động còn tùy tiện, không tuân thủ theo quy định của pháp luật. Nhiều DN cố tình hoặc chậm đóng bảo hiểm xã hội cho người lao động. Công tác an toàn vệ sinh môi trường và phòng chống cháy nổ trong DN cũng chưa được quan tâm đúng mức.

Theo điều tra của Bộ LĐ-TB-XH, có tới 20% DN không trả lương làm việc thêm giờ, 9% DN không trả lương làm đêm... Tình trạng không đảm bảo điều kiện sinh hoạt tối thiểu diễn ra ở nhiều nơi, khiến người lao động không an tâm lao động, sản xuất. Hệ quả là sau mỗi dịp Tết Nguyên đán công nhân không trở lại làm việc tại nhiều KCN diễn ra khá phổ biến. Mặc dù, số lao động hằng năm vẫn tăng thêm khoảng 10%, nhưng biên độ biến động lao động lên tới 50 – 60%, thậm chí có DN đến 70%.

Kiến nghị từ DN

Ông Võ Thanh Lập - Trưởng ban quản lý các KCN Đồng Nai cho rằng, chính những ưu đãi thu hút vào KCN gần đây đã bị bãi bỏ, những quy định mới của Nghị định 69 cùng mức thuế mới đã không còn hấp dẫn nhà đầu tư. Việc ưu đãi thuế giảm liên tục và không theo lộ trình nhất định cũng như cam kết với nhà đầu tư cũng là nguyên nhân khiến nhà đầu tư chán nản. Quy định Luật thuế thu nhập DN thay đổi liên tục khiến cả cơ quan thuế và DN đều không biết căn cứ vào đâu. Ông Lập đưa ra một ví dụ về vụ kiện thuế thu nhập DN tại Đồng Nai. Ban đầu, Tòa sơ thẩm xử cơ quan thuế đúng. Lên phúc thẩm lại yêu cầu xử lại. Tòa sơ thẩm xử lại DN lại đúng, cơ quan thuế lại kháng cáo lên tòa phúc thẩm... Đến tòa án cũng chả biết ai sai? Ai đúng?

Đại diện một số ban quản lý các KCN, KCX, KKT kiến nghị, cần xem xét đưa KCN vào danh mục địa bàn ưu đãi đầu tư và các dự án đầu tư mở rộng trong KCN được hưởng ưu đãi đầu tư. Để phát triển KCN, KCX, KKT thành công, ông Trần Duy Đông - Phó Vụ trưởng Vụ Quản lý các KKT (Bộ KH-ĐT) cho rằng, ngoài việc ban hành các chính sách thu hút đầu tư thuận lợi, cần phải quan tâm phát triển bền vững các KCN, KCX, KKT ở cả vấn đề bảo vệ môi trường, nhà ở, môi trường sống cho người lao động. Trình độ tay nghề của người lao động chưa cao cũng ảnh hưởng đến khả năng cạnh tranh thu hút đầu tư của VN. Sắp tới, Bộ KH-ĐT và Bộ Tài nguyên - Môi trường cũng sẽ tổ chức các đoàn kiểm tra, giám sát việc thức hiện quy định này. Ông Đông cho biết, bộ cũng đã tính tới cả phương án, nếu KCN nào chưa có nhà máy xử lý nước thải tập trung sẽ kiến nghị Thủ tướng xem xét cho dừng hoạt động.