Việt Nam xoay chuyển thế nào để bắt trúng làn sóng dịch chuyển chuỗi cung ứng?

Cảng biển mở đường cho sức bật công nghiệp

Theo báo cáo Savills Global Occupier Insight – Industrial Focus 2025, khối lượng hàng hóa toàn cầu đã tăng 7,3% trong năm 2024, đạt mức 504,7 triệu TEUs, dựa trên phân tích 50 cảng lớn nhất thế giới. Con số này phản ánh xu hướng rộng lớn hơn khi các doanh nghiệp toàn cầu đang đồng loạt đánh giá lại chiến lược chuỗi cung ứng, đa dạng hóa cơ sở sản xuất và tìm kiếm những trung tâm logistics mới, trong bối cảnh căng thẳng địa chính trị, thuế quan và sự thay đổi của nhu cầu tiêu dùng.

Trong dòng chảy đó, Việt Nam nổi lên như một điểm đến ngày càng hấp dẫn. Mạng lưới cảng biển đóng vai trò xương sống trong quá trình hội nhập, hỗ trợ trực tiếp cho nền kinh tế định hướng xuất khẩu. Ở miền Bắc, cảng nước sâu Lạch Huyện giữ vai trò cửa ngõ giao thương quan trọng của vùng kinh tế trọng điểm Bắc Bộ, trong khi khu vực phía Nam ghi dấu ấn với Cát Lái và Cái Mép – Thị Vải, những trung tâm logistics kết nối Đồng Nai, Bình Dương, Bà Rịa – Vũng Tàu (cũ) với các tuyến vận tải biển xuyên lục địa.

Làn sóng dịch chuyển chuỗi cung ứng toàn cầu đang tạo nên cuộc tái định hình bản đồ sản xuất và logistics.

Theo Hiệp hội Cảng biển Việt Nam, riêng năm 2024, hệ thống cảng đã xử lý hơn 22 triệu TEUs, và con số này dự kiến tiếp tục tăng đều đặn. Điều làm nên sức cạnh tranh không chỉ ở năng lực tiếp nhận tàu lớn mà còn ở sự kết nối chặt chẽ với các khu công nghiệp và khu chế xuất, giúp hàng hóa đi thẳng ra thị trường quốc tế với thời gian và chi phí tối ưu. Những bước tiến đồng bộ hóa giữa cảng biển, hạ tầng logistics và công nghiệp phụ trợ trong vài năm trở lại đây cho thấy nỗ lực mạnh mẽ của Việt Nam trong việc xây dựng một hệ sinh thái hoàn chỉnh.

Thực tế, các cảng nước sâu như Cái Mép – Thị Vải đã được bao quanh bởi hệ thống logistics hiện đại, từ kho ngoại quan, kho lạnh đến công viên logistics đạt chuẩn quốc tế. Đầu năm 2025, Thủ tướng Chính phủ đã phê duyệt chủ trương đầu tư dự án cảng trung chuyển quốc tế Cần Giờ, với tổng vốn lên tới 50 nghìn tỷ đồng, hợp tác cùng tập đoàn MSC. Đây là dự án chiến lược, hứa hẹn đưa Việt Nam trở thành điểm trung chuyển hàng hóa quốc tế, thay vì chỉ đóng vai trò là điểm đi/đến như trước đây. Tại miền Trung, cảng nước sâu Liên Chiểu của Đà Nẵng cũng đang gấp rút hoàn thiện, mở ra cơ hội dịch chuyển logistics từ Tây Nguyên, Lào và Đông Bắc Thái Lan ra biển, đồng thời kết nối với các hành lang đa phương thức.

Tuy nhiên, bức tranh không chỉ toàn màu sáng. Ở một số tỉnh thứ cấp, dù quỹ đất công nghiệp còn dồi dào và giá cạnh tranh, hạ tầng logistics hỗ trợ vẫn hạn chế. Các chuyên gia Savills chỉ ra rằng không gian kho bãi chất lượng cao còn thiếu, năng lực kho lạnh chưa đáp ứng nhu cầu và liên kết đa phương thức với đường sắt, đường thủy nội địa còn manh mún. Đặc biệt, kết nối chặng cuối từ cảng tới trung tâm sản xuất tại miền Trung và Tây Nguyên vẫn cần thêm nhiều vốn đầu tư. Đây chính là những điểm nghẽn mà Việt Nam cần tháo gỡ để tối đa hóa lợi thế cảng biển.

Xoay chuyển để đón vận hội mới

Sự dịch chuyển chuỗi cung ứng khiến các nhà sản xuất toàn cầu ngày càng ưu tiên địa điểm có khả năng kết nối trực tiếp với cảng nước sâu và hành lang logistics hiệu quả. Việt Nam đang chứng kiến xu hướng này một cách rõ nét. Bà Rịa – Vũng Tàu (cũ) trở thành lựa chọn hàng đầu của nhiều khách thuê quy mô lớn nhờ khả năng tiếp cận Cái Mép – Thị Vải. Ở phía Bắc, Hải Phòng và các vùng phụ cận đang vượt lên Hà Nội về sức hút nhờ hạ tầng cảng biển và hiệu quả thông quan được cải thiện.

Công nghiệp Việt Nam không còn xoay quanh “đất rẻ, lao động rẻ” mà đang hướng tới “logistics sẵn sàng, thương mại thuận lợi”.

Không chỉ dừng lại ở các cực tăng trưởng truyền thống, các địa phương như Quảng Ninh, Thanh Hóa và Đà Nẵng đang dần nổi lên nhờ kết hợp lợi thế chi phí với dịch vụ logistics ngày càng hoàn thiện. Khi lựa chọn địa điểm đầu tư, các doanh nghiệp không chỉ nhìn vào giá đất hay nguồn nhân lực, mà còn cân nhắc khả năng kết nối tới cảng biển và các hành lang thương mại xuyên biên giới. Điều này cho thấy một bước dịch chuyển quan trọng: công nghiệp Việt Nam không còn xoay quanh “đất rẻ, lao động rẻ” mà đang hướng tới “logistics sẵn sàng, thương mại thuận lợi”.

Một diễn biến đáng chú ý khác là tiến trình sắp xếp đơn vị hành chính, với việc một số tỉnh nội địa được sáp nhập hoặc tích hợp với khu vực ven biển. Theo ông Thomas Rooney, Phó Giám đốc Dịch vụ Bất động sản Công nghiệp Savills Hà Nội, những điều chỉnh này mang lại lợi ích thiết thực cho chuỗi cung ứng: giúp rút ngắn khoảng cách tới cảng biển, giảm chi phí vận tải và đơn giản hóa quy trình xuất khẩu. Với các nhà máy vốn phụ thuộc vào vận chuyển đường bộ dài ngày, việc kết nối trực tiếp với hệ thống cảng và logistics quốc tế là một thay đổi mang tính bước ngoặt.

Về dài hạn, điều này được kỳ vọng sẽ hình thành các hành lang công nghiệp mới, thu hút FDI chất lượng cao và phân bổ tăng trưởng đều hơn trên toàn quốc. Đây chính là cơ hội để Việt Nam mở rộng không gian phát triển, giảm áp lực cho các điểm nóng truyền thống như Bắc Ninh, Bình Dương hay Đồng Nai, đồng thời tạo ra những cực tăng trưởng mới có khả năng tham gia sâu hơn vào chuỗi giá trị toàn cầu.

Dẫu vậy, cơ hội không đến một cách tự nhiên. Việt Nam cần đảm bảo các cảng biển không chỉ có năng lực bốc dỡ hàng hóa lớn mà còn được kết nối trong một hệ sinh thái logistics đồng bộ, từ đường bộ, đường sắt đến đường thủy nội địa. Các khu công nghiệp phải được trang bị hạ tầng hiện đại, dịch vụ hỗ trợ toàn diện và đáp ứng được tiêu chuẩn quốc tế về môi trường, quản trị và công nghệ.

Muốn đi xa hơn, Việt Nam cũng phải chú trọng phát triển lực lượng lao động logistics có tay nghề, đẩy mạnh chuyển đổi số trong kho vận, hải quan điện tử và logistics thông minh. Đồng thời, việc cải thiện môi trường đầu tư thông qua đơn giản hóa thủ tục đất đai, cấp phép và quy hoạch tích hợp là điều kiện tiên quyết. Trọng tâm phát triển bền vững cũng không thể thiếu, với mô hình cảng xanh, năng lượng sạch và tiêu chuẩn ESG nhằm đáp ứng kỳ vọng ngày càng cao của các nhà đầu tư quốc tế.