‘Để dự án bô xít vận hành rồi hãy đánh giá’

Lần xuất hiện thứ 4 tại chương trình “Dân hỏi- Bộ trưởng trả lời” tối 10/3, Bộ trưởng Công Thương Vũ Huy Hoàng phân tích về tính khả thi, hiệu quả kinh tế xã hội cũng như một số lo ngại về môi trường tại hai dự án bô xít Tây Nguyên

- Một số chuyên gia cho rằng không nên triển khai dự án bô xít Tây Nguyên nhưng thực tế, dự án vẫn được thực hiện. Vậy, theo Bộ trưởng, cơ sở để triển khai các dự án này là gì?

- Theo kết quả thăm dò, trữ lượng bô xít của Việt Nam là khoảng 10 - 11 tỷ tấn và là một trong một số ít nước được đánh giá là có trữ lượng bô xít lớn trên thế giới tập trung chủ yếu tại khu vực Tây Nguyên. Dự báo, nhu cầu nhôm trong nước vào năm 2020 sẽ khoảng 0,75 - 1,0 triệu tấn và năm 2030 khoảng 1,6-2,0 triệu tấn. Thực tế, nhu cầu hiện tại khoảng nửa triệu tấn và hàng năm ta phải chi khoảng trên 1 tỷ USD nhập khẩu. Hiện Việt Nam phải nhập khẩu 100% nhôm kim loại, nên việc triển khai các dự án thăm dò, khai thác và chế biến bô xít, trong đó giai đoạn đầu là chế biến alumin là hết sức cần thiết. Dự án sẽ giúp cho vùng đất còn rất nhiều khó khăn này có cơ hội phát triển kinh tế xã hội, cải thiện và nâng cao đời sống của nhân dân.

Như vậy, việc phát triển ngành công nghiệp khai thác và chế biến bô xít là chủ trương đúng đắn được Đảng, Nhà nước xem xét thận trọng. Vì đây là một lĩnh vực công nghiệp mới, Việt Nam chưa có kinh nghiệm, nên quan điểm chỉ đạo là trước hết phải làm tốt công tác quy hoạch. Nếu phát sinh bất cập thì phải kịp thời điều chỉnh cho phù hợp. Do đó, hiện nay, chúng ta mới đầu tư thí điểm 2 dự án Tân Rai (Lâm Đồng) và Nhân Cơ (Đắk Nông).

- Dự án Tân Rai chậm tiến độ hơn 2 năm còn Nhân Cơ chậm tiến độ hơn một năm. Lý do của sự chậm trễ này là gì, thưa Bộ trưởng?

- Nguyên nhân khách quan là các dự án có công nghệ khá phức tạp, lần đầu tiên được đầu tư ở Việt Nam và được thi công trong điều kiện hết sức khó khăn của vùng Tây Nguyên. Thi công hồ bùn đỏ kéo dài do phải rà soát, tái thẩm định thiết kế kỹ thuật và bổ sung các giải pháp để đảm bảo an toàn cho công trình. Quan điểm của tôi là phải chấp nhận kéo dài nhưng đổi lại sẽ yên tâm hơn về mức độ an toàn công trình. Nguyên nhân chủ quan là Việt Nam chưa có kinh nghiệm trong quản lý đầu tư các dự án loại này. Giai đoạn đầu, do chưa thực hiện thật tốt công tác tuyên truyền, giải thích nên một bộ phận trong dư luận xã hội chưa đồng thuận khiến một số hạng mục đã phải tạm giãn tiến độ chờ xem xét.

Cuối tháng 12/2012, dự án Tân Rai đã sản xuất thử thành công sản phẩm alumin đầu tiên với chất lượng được đánh giá cơ bản đạt yêu cầu. Dự án Nhân Cơ nay đã thực hiện được hơn 50% khối lượng xây lắp và dự kiến nửa đầu năm 2014 sẽ đưa vào vận hành.

Bộ trương Công Thương Vũ Huy Hoàng: "Không thể để xảy ra tình trạng sau khi hoàn tất việc thí điểm lại phát sinh các hậu quả tiêu cực về môi trường mà không thể khắc phục.". Ảnh: Hoàng Hà

- Giá alumin hiện nay đã giảm xuống mức 326,5 USD mỗi tấn, thấp hơn nhiều dự toán ban đầu, vậy hiệu quả của 2 dự án được đánh giá trên những cơ sở nào?

- Đúng là giá alumin hiện tại thấp hơn giá tính toán tại thời điểm phê duyệt dự án khoảng 10%. Nhưng tôi cho rằng, xem xét hiệu quả kinh tế các dự án đầu tư lớn, thời hạn hoạt động dài 30 – 40 năm... cần phải dựa trên những tính toán dài hạn.

Giá alumin trên thị trường thế giới hiện thấp hơn đầu năm 2009 – thời điểm phê duyệt dự án, nhưng cũng như đối với các kim loại mầu khác, không ai đảm bảo rằng mức giá này sẽ cố định như thế trong vòng 5 hoặc 10 năm tới. 2 dự án thí điểm không thuần tuý là dự án kinh doanh của một doanh nghiệp mà với xã hội điều lớn hơn là hiệu quả tổng hợp về kinh tế-xã hội đối với phát triển vùng, phát triển ngành và phát triển nền kinh tế.

Quan điểm của tôi là hãy để dự án vận hành một thời gian rồi chúng ta sẽ có cơ sở hơn trong xem xét và đánh giá hiệu quả của dự án. Có lẽ đó là cách tiếp cận khách quan và phù hợp. Thêm nữa, cùng với việc chủ đầu tư tiếp tục rà soát, tiết kiệm chi phí, nâng cao hiệu suất sử dụng máy móc thiết bị... thì chắc chắn hiệu quả sẽ được tăng lên.

- Dừng triển khai dự án cảng Kê Gà là bằng chứng cho thấy những tính toán trong việc triển khai các dự án bô xít chưa thực sự chặt chẽ. Ý kiến Bộ trưởng thế nào?

- Theo thiết kế ban đầu, dự án đầu tư xây dựng cảng Kê Gà được lập với quy mô công suất năm 2015: 3,5 triệu tấn mỗi năm; năm 2020: 17,5 triệu tấn mỗi năm; năm 2030: 37 triệu tấn/năm. Kê Gà là cảng tổng hợp phục vụ cho các dự án bô xít – nhôm của Vinacomin và các dự án khai thác chế biến Titan.

Tuy nhiên, trong quá trình xem xét lại Quy hoạch bô xít, Chính phủ đã chỉ đạo rà soát, điều chỉnh cho phù hợp theo hướng quy mô khác thác và chế biến nhỏ hơn trước. Tổng công suất của 2 dự án Tân Rai và Nhân Cơ với khoảng 1,3 triệu tấn mỗi năm, thấp hơn nhiều so với thiết kế ban đầu. Mặt khác, hiện tỉnh Bình Thuận đã có cảng Vĩnh Tân và đang chuẩn bị lập dự án xây dựng cảng trung chuyển than cho khu vực phía Nam, việc khai thác Titan cũng đang tạm dừng cho đến khi có dự án chế biến sâu..., thì việc dừng xây dựng cảng Kê Gà là hợp lý. Trong thực tế hầu như chưa có sự đầu tư đáng kể nào cho dự án này.

- Chúng ta sẽ tính toán thế nào nếu sau khi hoàn tất việc thí điểm 2 dự án Tân Rai và Nhân Cơ, những tác động đến môi trường là không thể sửa chữa, đặc biệt là vấn đề bùn thải từ các dự án này ?

- Tác động môi trường là vấn đề được Đảng và Nhà nước cũng như dư luận quan tâm đặc biệt. Chính phủ đã giao Bộ Tài nguyên và Môi trường cùng Bộ Công Thương chủ trì phối hợp với các bộ, ngành tiến hành thận trọng các khâu có liên quan đến an toàn công trình, từ thiết kế hồ bùn đỏ đến bảo vệ môi trường, biện pháp xử khi có sự cố. Khi xảy ra sự cố vỡ hồ bùn đỏ ở Hungary, chúng ta đã cử đoàn sang khảo sát để rút kinh nghiệm cần thiết.

Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam đang hoàn thiện đề tài ở quy mô thử nghiệm, để chuyển sang quy mô công nghiệp việc nghiên cứu xử lý bùn đỏ để thu hồi lại xút, sản xuất sắt xốp, xỉ. Nếu thành công, sẽ mang lại nguồn thu bổ sung cho dự án, vừa giảm chi phí đầu tư. Với sự vào cuộc của nhiều cơ quan cùng các cơ sở nghiên cứu khoa học trong và ngoài nước, tôi cho rằng, chúng ta có thể yên tâm về vấn đề môi trường tại 2 dự án trên. Nghĩa là không thể để xảy ra tình trạng sau khi hoàn tất việc thí điểm lại phát sinh các hậu quả tiêu cực về môi trường mà không thể khắc phục.