"Alibaba: "Của Caesar hãy trả lại cho Casesar"

Theo đuổi ý tưởng và lý tưởng, không phải tiền bạc

Sinh năm 1964, lớn lên trong suốt cuộc cách mạng văn hóa, Ma đã tự mày mò học tiếng Anh. Khi còn là một đứa trẻ, ông đã đạp xe đến một khách sạn ở Hàng Châu nơi mà người nước ngoài được cho phép lưu trú, đề nghị các tour du lịch cho thực tập để luyện tập tiếng Anh. Sau khi rớt kì thi đại học lần 2, ông vào một ngôi trường chẳng lấy gì làm danh giá: Trường cao đẳng sư phạm Hàng Châu.

Sau đó ông làm việc như một thông dịch viên thương mại và có cơ hội đến Mỹ vào năm 1995. Trở lại quê hương, ông đã mượn 2.000 USD để bắt đầu một trong những trang web thương mại đầu tiên của Trung Quốc. Trang danh bạ về các trang web tại Trung Quốc này thất bại. Một vài năm sau, lúc đó Ma đang làm việc ở Bộ Ngoại thương và hợp tác kinh tế, ông đã có cơ hội làm bạn với một nhà kinh doanh sinh ra ở Đài Loan, người đồng sáng lập Yahoo, Jerry Yang.

Ma đã sáng lập Alibaba tại căn hộ của mình vào năm 1999 với 17 người khác, huy động 60.000 USD với khái niệm mơ hồ là nhằm giúp dỡ các công ty Trung Quốc kết nối với thế giới. Về sau, các công ty khác trong tập đoàn - Taobao, Alipay (e-payments) và AliCloud (dịch vụ dữ liệu điện toán đám mây), đã mở rộng ý tưởng dùng mạng Internet để gỡ bỏ hàng rào khoảng cách cho những công ty nhỏ bán hàng trên mạng.

Niềm tin đã là một vấn đề quan trọng của Alibaba ngay từ những ngày đầu. Cái tên Alibaba gợi đến ý nghĩa “Vừng ơi! Mở ra” - như việc Trung Quốc mở cửa ra các thị trường quốc tế.

Công ty của Ma bắt đầu là một dịch vụ niêm yết miễn phí cho những nhà sản xuất nhỏ của Trung Quốc tìm kiếm khách hàng nước ngoài.

Từng có lúc người ta cười khẩy mô hình này vì không dễ kiếm tiền từ đây. Không ai quan tâm tới doanh thu trong khi số lượng người dùng của Alibaba.com ngày càng tăng lên và kéo theo hàng loạt chi phí.

Ma nói về những nhà đầu tư đã tin tưởng ông thời kì đầu như Goldman Sachs, tổ chức đã rót vào 4 triệu đô la, tương đương 23% cổ phần vào năm 1999. Câu nói cửa miệng của Ma thời gian đó là: “Tôi không quan tâm về lợi nhuận”, và đây không phải là câu nói giả tạo.

Hành trình xây dựng một "đế chế"

Đó cũng là lý do đã làm cho “cánh tay phải” của Ma, Joe Tsai (nhân viên thứ 19) - hiện là CFO của tập đoàn phải thay đổi cách suy nghĩ. Tsai kể lại trong một buổi phỏng vấn hiếm hoi với tạp chí Fortune:

“Vào những ngày đầu, tôi không hiểu lắm những gì mà Jack đang nghĩ. Tôi nói với Jack, mọi người đang xì xào trang web của chúng ta không là gì cả ngoài một bảng dịch vụ thông báo. Ma nói rằng anh ấy đang tập trung vào việc xây dựng nền tảng cốt lõi của thị trường với rất nhiều người bán và sau đó là rất nhiều người mua”.

Cuối cùng, vào năm 2002, khi Alibaba không còn đồng nào, Ma đã cầu cạnh đến các nhà đầu tư mạo hiểm - những người đã giúp ông huy động được tổng cộng 25 triệu USD để vốn hóa trang web. Trong số họ có Goldman Sachs, Fidelity Investment và Softbank.

“Chúng tôi đã đồng ý hãy cùng nhau tạo ra lợi nhuận. Cho đến ngày hôm nay tôi vẫn tin rằng việc thu phí người bán ở thời điểm đó để được có mặt trên trang web sẽ hạn chế sự phát triển của Alibaba, vì thế chúng tôi quyết định cung cấp dịch vụ miễn phí”, Ma kể lại.

Và Taobao.com ra đời vào năm 2003 cũng theo cùng cách thức trong việc kết nối người bán với người tiêu dùng trong mô hình B2C. Ma không chấp nhận thu phí bất cứ thứ gì cho việc đăng thông tin hay giao dịch.

Trong khi eBay chế nhạo rằng “miễn phí không phải là một mô hình kinh doanh” thì Ma đã khiến miễn phí trở thành câu thần chú để lôi kéo khách hàng. Và cuối cùng Ma đã làm được. Đến hôm nay Taobao đã trở thành một con quái vật khổng lồ đầy quyền lực của thương mại điện tử tại Trung Quốc.

Tsai đã chia sẻ trên trang Facebook sau khi ông xem phim The Social Network tại New York với vợ vào năm ngoái. Diễn viên đóng vai Mark Zuckerberg nói với người đối tác Eduardo Saverin rằng hãy quên chuyện làm ra tiền, rằng anh ấy thậm chí còn không biết những gì anh ấy đã tạo ra sẽ trở thành cái gì. Khi đến đoạn đó, tôi gần như nhảy ra khỏi ghế của mình: “Ôi trời, đó chính xác là những gì mà Jack đã nói với tôi vào năm 2004!".

Miễn phí tạo nên giá trị

Jerry Yang và Jack Ma tại Diễn đàn internet Trung Quốc 2005

Đây là sự khác nhau giữa những người kinh doanh internet thành công và những người bình thường. Những người bình thường nghĩ rằng bạn không tạo ra giá trị to lớn nếu như bạn không đang tạo ra doanh thu. Mọi người không biết rằng, bạn đang tạo ra giá trị khổng lồ nếu như có hàng triệu người đang đến với trang web và họ rất trung thành.

Ngày nay, Taobao có 110 triệu khách ghé thăm mỗi tháng trong khi Ebay Trung Quốc chỉ có khoảng 6,1 triệu mỗi tháng. Đạt mức 400 triệu người dùng đăng kí, Taobao tăng giá trị các giao dịch gấp đôi vào năm ngoái, và họ đang mong đợi tăng gấp đôi một lần nữa, đạt 120 tỉ USD vào cuối năm 2012.

Taobao đang sở hữu 90% thị phần kinh doanh trong lĩnh vực B2C, bỏ xa Ebay.cn và Amazon.cn. Taobao vẫn không thu phí cho việc đăng sản phẩm hay các giao dịch của hầu hết 8 triệu người bán hàng. Ma khẳng định rằng Taobao “rất có lợi nhuận”.

Bằng cách nào? Bằng cách thu phí cho quảng cáo trong các kết quả tìm kiếm, cũng như những trình diễn quảng cáo đặc biệt trên trang chủ và các trang danh mục.

Goldman Sachs dự đoán rằng trước năm 2013 công ty sẽ thu về 716 triệu doanh thu trước thuế trong tổng doanh thu 2,9 tỉ USD và có giá trị vào khoảng 14,3 tỉ USD. Hóa ra là miễn phí là một mô hình kinh doanh có thể hoạt động.

Goldman Sach đã tiếc là không thể thấy được khả năng nhìn xa trông rộng của Ma. Vào năm 2004, công ty này đã thoái vốn đầu tư tại Alibaba và thu về 25 triệu USD. Số cổ phần đó có thể chiếm 10% giá trị tập đoàn ngày nay, hay trị giá 2 tỉ (Softbank, một nhà đầu tư khác của Nhật Bản, đã giữ 31% cổ phần của Alibaba - giờ đây trị giá 6 tỉ USD).

Ma đã có thể từ chối một vài nhà đầu tư chạy theo doanh thu mà vẫn vượt qua eBay, nhờ vào một 1 tỉ đô la từ Yahoo vào năm 2005.

Thỏa thuận đã được kí khi Jerry Yang vẫn còn đương nhiệm. Nó cũng khẳng định một tình bạn lâu dài, dù cho nó có thể không còn như trước. Một bức hình của Yang, Ma và vợ của ông tại Vạn Lý Trường Thành được treo trang trọng trong văn phòng của Ma.

Ghi tên vào lịch sử

Thương vụ với Yahoo cũng đưa Ma trở thành doanh nhân danh tiếng nhất Trung Quốc. Thậm chí, Ma được xếp ngang hàng với các vị anh hùng dân tộc trong lịch sử của đất nước này.

Vào năm 2007, trang alibaba.com đã thực hiện lần phát hành chứng khoán ra công chúng lớn thứ 2 trong lịch sử các công ty internet (lớn nhất là Google), thu về 1,7 tỉ USD trên thị trường chứng khoán Hong Kong, và đạt được giá trị trước cuộc khủng hoảng tài chính là 26 tỉ USD.

Sự nổi lên của Ma đã là chủ đề cho hàng tá những cuốn tiểu sử và sách kinh doanh. Thân hình mảnh khảnh, chiếc hàm thon và cặp mắt to lồi ra khỏi chiếc trán cao của ông ngay lập tức được mọi người Trung Quốc biết đến. Ma đã tiếp nhiều nhà lãnh đạo trên thế giới cũng như nói chuyện nhiều lần với Thủ tướng Trung Quốc Ôn Gia Bảo.

Và một quyền lực mới đang được Ma tạo dựng. Alipay một phương thức thanh toán trực tuyến giống Paypal ra đời, với 50% thị phần và va chạm với hệ thống ngân hàng do nhà nước Trung Quốc kiểm soát, vốn không tán thành với những giao dịch không nằm trong tầm kiểm soát của họ.

Lúc đầu, người tiêu dùng Trung Quốc đkhá chậm chạp trong việc mua hàng trực tuyến vì hầu hết chưa có thẻ tín dụng. Hệ thống chứng thư của Alipay đảm bảo cho người mua trên trang web và thế là nó tạo ra một cuộc cách mạng.

Đã có lúc Ma làm cho ngân hàng nhà nước khó chịu, thay vì thách thức chính phủ, Ma đã đưa ra một đề nghị khiêm tốn: Nếu như chính phủ có hỏi về Alipay, thì ông sẽ trao lại nó cho chính quyền.

Ông không bị nguy hiểm gì thực sự ngoài việc mất đi một dịch vụ đã giúp xử lý hơn 100 tỉ USD giao dịch vào năm ngoái.

Phong cách của Ma là không chạy theo tiền bạc.

Đề nghị tưởng như vô hại của ông chỉ là một động thái khác trong những bước đi cẩn thận của ông với chính quyền Trung Quốc - vốn hoàn toàn có thể thâu tóm một công ty với một lệnh trừng phạt. Ma thích nói rằng ông “hẹn hò với các quan chức chính phủ nhưng không tìm đến hôn nhân”.

Vấn đề ở đây vẫn là khoản đầu tư của Yahoo. Mối quan hệ của Ma với người kế nhiệm của Yang ở Yahoo, bà Carol Bartz, bắt đầu một cách tồi tệ tại tổng hành dinh của Yahoo vào năm 2009. Tập đoàn Alibaba sẵn sàng mua lại cổ phần mà Yahoo đang nắm, vốn đã tăng 8 lần về giá trị và cuối cùng cũng lấy lại được lượng cổ phần đó.

Gần đây, giá trị cổ phiếu của Alibaba đã xuống nhanh chóng khi phát hiện sự bê bối liên quan đến các công ty “Gold Supplier” lừa đảo. Một cuộc chiến mới được Ma phát động và đính thân chỉ huy, cuộc chiến lấy lại uy tín của "đế chế" do Ma xây dựng. “Của Caesar hãy trả lại cho Caesar”.