TS.KTS Ngô Viết Nam Sơn

Đi bộ 5–10 phút ra ga metro: thay đổi thói quen di chuyển

Theo TS. Sơn, TOD chỉ phát huy hiệu quả khi người dân thấy việc đi bộ đến ga metro là thuận tiện, an toàn và dễ chịu. Đây sẽ là bước thay đổi lớn vì tại Việt Nam, nhiều người có thói quen sử dụng xe máy cho cả quãng đường rất ngắn, chỉ 20–30 m.

“TOD phải được làm cho người sử dụng. Nếu người dân không thể sử dụng thuận tiện, không thể thay đổi hành vi đi lại, thì TOD sẽ không vận hành đúng nghĩa”, ông nhấn mạnh quan điểm.

Theo chuyên gia, không gian đi bộ chất lượng là yếu tố then chốt. Vỉa hè cần rộng, liên tục, có bóng mát, có khả năng che mưa nắng và được kết nối với các tuyến phố có cửa hàng dịch vụ. Khi các điều kiện này được cải thiện, người dân có xu hướng chuyển sang đi bộ nhiều hơn, giảm phụ thuộc vào xe máy.

Thực tế cho thấy tại Thảo Điền, Văn Thánh hay Tân Cảng – nơi vỉa hè đang được chỉnh trang theo trục metro số 1 – hành vi đi bộ đã bắt đầu hình thành.

Đô thị 15 phút: dịch vụ thiết yếu trong phạm vi gần

Theo nội dung trình bày của TS. Sơn, TOD không chỉ liên quan đến tuyến metro mà bao gồm cách tổ chức toàn bộ hệ thống dịch vụ và tiện ích quanh nhà ga. Trường học, bệnh viện, công viên, thương mại, giải trí… cần được bố trí trong phạm vi đi bộ 10–15 phút.

Cách tổ chức này giúp hình thành mô hình “đô thị 15 phút”, nơi người dân có thể tiếp cận các nhu cầu hằng ngày mà không phải di chuyển xa.

Ở một số khu vực dọc tuyến metro số 1 như ga Bình Thái, Rạch Chiếc hay Văn Thánh, bán kính tiếp cận dịch vụ đã tương đối phù hợp để hình thành mô hình này nếu được bổ sung thêm các kết nối đi bộ và buýt gom.

Giảm kẹt xe, giảm chi phí và mở rộng lựa chọn di chuyển

TS. Sơn cho biết TOD mang lại nhiều lợi ích thiết thực cho hộ gia đình: tiết kiệm chi phí nhiên liệu – bảo dưỡng, giảm áp lực giao thông trong giờ cao điểm, giảm ô nhiễm và tăng khả năng tiếp cận cho người già, trẻ em hoặc nhóm yếu thế.

Khi metro được sử dụng thường xuyên, người dân chuyển sang mô hình “đi bộ – metro – buýt gom”, từ đó giảm ùn tắc tại nhiều trục giao thông lớn.

Theo kinh nghiệm quốc tế, chi phí giao thông của một hộ gia đình có thể giảm 20–30% khi chuyển từ xe cá nhân sang hệ thống giao thông công cộng.

>> Xem thêm các bài viết khác về TOD

Quy hoạch tích hợp đa ngành ngay từ đầu

Một trong những điểm yếu lớn nhất của các dự án metro trước đây — theo TS. Sơn — là việc phát triển rời rạc. Metro được ngành giao thông triển khai, nhưng các ngành đô thị, kiến trúc và đất đai lại tham gia sau, khiến hệ sinh thái quanh ga không đồng bộ.

Ông nhấn mạnh: “TOD đòi hỏi giao thông – đất đai – quy hoạch – xây dựng – thương mại – dịch vụ phải được thiết kế từ cùng một bàn vẽ, ngay từ thời điểm bắt đầu.”

Theo chuyên gia, khi nhiều ngành cùng thiết kế từ đầu, khu vực quanh ga sẽ trở thành môi trường sống chất lượng, thu hút cư dân – doanh nghiệp, tạo ra giá trị địa ốc và nguồn thu để tái đầu tư cho chính giao thông công cộng.

Tại nhiều nước, giá trị đất quanh ga metro có thể tăng 20–40% khi TOD được triển khai đúng chuẩn.

Tầm nhìn 10–20 năm: cơ hội thiết lập cấu trúc đô thị mới

Với quy mô mạng lưới metro dự kiến hơn 1.000 km, TP.HCM đứng trước cơ hội tái thiết cấu trúc đô thị dựa trên giao thông công cộng. Nếu TOD được triển khai đầy đủ – từ thiết kế vỉa hè, kết nối đi bộ, buýt gom đến tổ chức không gian thương mại quanh ga – người dân sẽ được hưởng lợi rõ rệt: giảm thời gian đi lại, giảm chi phí, tiếp cận dịch vụ tốt hơn và cải thiện môi trường.

TS. Sơn nhận định thay đổi này không diễn ra trong ngắn hạn, nhưng với tầm nhìn dài hạn, TP.HCM có thể trở thành đô thị hiện đại và phát triển bền vững.