Dự án BT là kẽ hở cho lợi ích nhóm, tham nhũng

Bảo tàng Hà Nội được nêu là một trong những dự án BT có vấn đề. Ảnh: TG

Tổng Kiểm toán Nhà nước Hồ Đức Phớc trong bản tham luận gửi hội thảo nhận xét, hình thức đầu tư BT rất dễ bị bóp méo, biến tướng do thiếu công khai minh bạch vì lợi ích nhóm, vì những khoản sinh lời vô cùng lớn từ cơ hội sở hữu những mảnh đất đắc địa hoặc những diện tích rộng lớn của địa phương.

Ông cho biết, hầu hết dự án BT là chỉ định thầu, không công bố kế hoạch dự án. Hệ quả là không phát huy tốt nhất được nguồn lực xã hội, nhiều nhà đầu tư tại thời điểm được thẩm định, đánh giá và lựa chọn để thực hiện dự án có năng lực tài chính hạn chế, không đảm bảo năng lực và thiếu kinh nghiệm quản lý.

Nhà đầu tư yếu kém không đảm bảo tiến độ, kéo dài thời gian thực hiện, phải gia hạn hợp đồng, làm phát sinh tăng chi phí đầu tư và không hoàn thành đúng tiến độ để đảm bảo phục vụ các mục tiêu cấp bách, kịp thời như chủ trương đề ra ban đầu.

Theo Phó giám đốc Trường Đào tạo và Bồi dưỡng nghiệp vụ kiểm toán, Kiểm toán Nhà nước Nguyễn Đình Hòa, hiện chưa có một báo cáo đầy đủ về toàn cảnh các dự án BT tại Việt Nam.

Ở cấp Bộ Giao thông Vận tải quản lý, chỉ có bốn dự án BT với tổng mức đầu tư 16.035 tỉ đồng đã và đang triển khai, trong đó có hai dự án BT thuộc lĩnh vực hàng hải.

Các dự án BT hầu hết nằm ở các địa phương. Chưa có một thống kê nào cho thấy tại 63 tỉnh, thành trên cả nước hiện nay có bao nhiêu dự án BT và hiệu quả “đổi đất lấy hạ tầng” đến nay ra sao.

Tuy nhiên, ông Hòa lấy ví dụ ở Hà Nội, thì đã thấy quy mô và tầm vóc của các dự án BT tại địa phương lớn biết chừng nào khi so với quy mô của tất cả các dự án BOT trên cả nước đã đi vào khai thác.

Một báo cáo của UBND thành phố Hà Nội về các dự án BT (tháng 6-2017) cho thấy với 16 dự án đã và đang triển khai từ năm 2015 về trước, tổng mức đầu tư đã lên tới 28.874 tỉ đồng. Trên địa bàn Hà Nội từ năm 2012 trở về trước có đến 63 dự án PPP và đều là BT. Con số này giảm xuống còn 24 dự án từ năm 2014, theo kết luận mới được công bố của Thanh tra Chính phủ về các dự án BOT-BT tại Hà Nội.

Lê Huy Trọng, Kiểm toán trưởng, Kiểm toán Nhà nước chuyên ngành V khẳng định, nhiều dự án thực hiện hợp đồng BT đã không hiệu quả và cơ hội cho lợi ích nhóm, tham nhũng và tiêu cực gây bức xúc trong dư luận. Một số dự án sau khi hoàn thành theo hình thức BT lại trở thành biểu tượng cho sự lãng phí nguồn lực của nhà nước. Dự án Bảo tàng Hà Nội; dự án BT xử lý nước thải Yên Sở là những ví dụ.

Báo cáo của Kiểm toán Nhà nước cho biết, dự án BT xử lý nước thải Yên Sở bị cơ quan kiểm toán đề nghị ghi giảm quyết toán tương đương 61,9 triệu đô la Mỹ.

Ông Trọng nói: “Câu hỏi đặt ra là có thực sự cần thiết phải áp dụng hình thức hợp đồng BT hay không? Tại sao lại lựa chọn hợp đồng BT thay cho hình thức quản lý dự án như truyền thống?“.

Câu trả lời có thể chỉ ra rằng: chúng ta đã áp dụng một hình thức quản lý tiên tiến trong khuôn khổ các hành lang pháp lý chưa đủ mạnh, còn nhiều chồng chéo và kẽ hở để các nhà đầu tư thao túng.

Hơn nữa, khi giao toàn quyền thực hiện cho lĩnh vực tư đã dẫn đến thiếu kiểm soát của các cơ quan quản lý nhà nước. Mặt khác, trách nhiệm của các cơ quan quản lý khi phê duyệt và thẩm định không rõ ràng, các dự án được thực hiện không thông qua đấu thầu đã làm giảm tính cạnh tranh, thiếu minh bạch trong thực hiện dự án, quyền sử dụng đất không được xác định chính xác và đầy đủ… Việc lựa chọn hình thức BT đã làm giảm hiệu lực của quản lý nhà nước trong các khâu để thực hiện một dự án.

Ông cho biết, việc thanh toán bằng đất cũng thường chỉ chiếm một phần, không quá 50% vốn nhà đầu tư bỏ ra để thực hiện dự án, phần còn lại chủ yếu vẫn từ NSNN hoặc trái phiếu Chính phủ.

“Chúng ta có thể lựa chọn đấu giá đất để thực hiện dự án như thông thường để mang lại tính kinh tế và hiệu quả cao hơn”, ông Trọng cảnh báo.