Chính sách “không Covid” của Trung Quốc đã kích hoạt làn sóng quan tâm mới của nhà đầu tư nước ngoài vào Việt Nam như thế nào?

Nhiều người Việt nói rằng cuộc chiến thương mại giữa Mỹ và Trung Quốc đã tạo ra dòng chảy sản phẩm sản xuất lớn nhất của Việt Nam từ Trung Quốc. Ảnh minh họa: SCMP

Phóng viên Erika Na của tờ South China Morning Post (SCMP) gần đây đã đến Việt Nam và sản xuất loạt bài viết gồm ba phần nhìn lại tình hình của Việt Nam trong bốn năm qua. Trong phần một, Erika Na xem xét làn sóng quan tâm mới của nhà đầu tư nước ngoài.

Max Lee - Giám đốc một nhà máy cho biết, băng dính thành phẩm đã được xếp ngay ngắn vào thùng, được xe tải chở đến cảng Sài Gòn ở TPHCM để giao cho khách hàng. Nhà máy này, được khai trương vào năm 2019 và tăng gấp bốn lần lực lượng lao động trong ba năm, ra đời do tác động của cuộc chiến thương mại Mỹ - Trung Quốc nổ ra vào năm 2018 đã thúc đẩy các nhà sản xuất có trụ sở tại Trung Quốc chuyển một số hoạt động sản xuất sang Việt Nam.

Nhà máy thuộc sở hữu của một công ty Hồng Kông, công ty này yêu cầu giấu tên vì không muốn tạo ấn tượng rằng họ đang rời khỏi đại lục. Được thành lập vào những năm 1980, trước đây công ty này đặt toàn bộ hoạt động sản xuất tại các tỉnh Quảng Đông và Giang Tây của Trung Quốc.

Năm 2019, sau khi chiến tranh thương mại dẫn đến việc tăng thuế đối với hàng nhập khẩu của Mỹ từ Trung Quốc, công ty đã quyết định mở rộng sản xuất sang Việt Nam.

“Sản lượng của chúng tôi đang tăng lên và chúng tôi hy vọng sẽ xây dựng một nhà máy khác trong tương lai gần”, ông Lee nói, chỉ vào một khu đất trống bên cạnh nhà máy.

“Chúng tôi hy vọng cuối cùng sẽ mở rộng quy mô lực lượng lao động của chúng tôi ở đây từ 400 lên 1.000. Nó sẽ lớn bằng nhà máy của chúng tôi ở Giang Tây”.

Ông Dương Thành Công, Phó tổng giám đốc nhà cung cấp năng lượng Việt Nam Thuận Hải, cho biết toàn bộ khu công nghiệp Tây Ninh được sinh ra từ cuộc chiến thương mại. “Khi chúng tôi đến Tây Ninh vào năm 2015, chẳng có gì cả – chỉ có đất thôi. Nhưng khi chúng tôi quay trở lại 5 năm sau, nó hoàn toàn bị được phủ kín bởi các nhà máy. Có thời điểm, Tây Ninh là khu công nghiệp lớn nhất Việt Nam”, ông Công nói.

Nhiều người ở Việt Nam nói rằng cuộc chiến thương mại giữa Hoa Kỳ và Trung Quốc đã tạo ra dòng sản phẩm sản xuất lớn nhất của đất nước từ Trung Quốc.

Cuộc chiến thương mại bắt đầu vào tháng 7/2018, khi tổng thống Mỹ lúc bấy giờ là ông Donald Trump áp dụng đợt thuế quan đầu tiên đối với hàng hóa Trung Quốc trị giá 34 tỷ USD. Trong 15 tháng sau đó, tổng cộng hơn 360 tỷ USD hàng nhập khẩu từ Trung Quốc đã phải chịu mức thuế cao hơn. Trung Quốc đáp trả bằng việc tăng thuế đối với hơn 110 tỷ USD hàng hóa Mỹ.

Zhang Dien Sheng, tổng giám đốc của Tập đoàn Đầu tư Quốc tế Hang Sinh, một công ty ở TPHCM đã giúp hàng trăm nhà máy Trung Quốc chuyển một số hoạt động sản xuất từ Trung Quốc sang Việt Nam kể từ năm 2006, cho biết đây là thời điểm bận rộn.

Ông nói: “Hơn 1.200 công ty đã đến để được tư vấn trong những tháng đó. Cuối cùng, hơn 150 nhà máy đã mở tại Việt Nam”.

Việt Nam đã bất ngờ trở thành người chiến thắng trong cuộc chiến thương mại giữa hai nền kinh tế lớn nhất thế giới vì các nhà sản xuất coi đây là một cách để tránh các chi phí phát sinh do nhãn mác “Made-in-China”.

Năm 2018, đầu tư trực tiếp nước ngoài vào Việt Nam tăng 9,1% lên 19,1 tỷ USD, trong đó lĩnh vực chế biến và chế tạo chiếm 46,7% tổng đầu tư, theo Bộ Kế hoạch và Đầu tư.

Năm tiếp theo, đầu tư từ Trung Quốc tăng khoảng 62% lên 4,1 tỷ USD và từ Hồng Kông khoảng 150% lên 8,17 tỷ USD, do tác động của cuộc chiến thương mại.

Trong khi năm 2020 là một năm chậm chạp đối với đầu tư trực tiếp nước ngoài do đại dịch coronavirus bắt đầu, với mức đầu tư giảm 24%, nó đã phục hồi trở lại với mức tăng 25,2% vào năm 2021.

Tổng vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài đăng ký mới lên tới 38,85 tỷ đô la Mỹ trong năm đó, được thúc đẩy bởi hai dự án trị giá tổng cộng 7,7 tỷ đô la Mỹ đã nhận được giấy phép đầu tư từ chính phủ Việt Nam vào ngày cuối cùng của năm 2021.

Một làn sóng quan tâm khác đã diễn ra sau khi Việt Nam mở cửa lại hoàn toàn biên giới vào tháng 3/2022 do ảnh hưởng của đại dịch giảm dần và người dân trong nước kỳ vọng điều đó sẽ tiếp tục khi các công ty có nhà máy ở Trung Quốc – trong các lĩnh vực từ công nghệ cao đến cấp thấp hơn - đã thông qua một sự thay đổi cơ bản của chiến lược.

Trung Quốc sẽ vẫn là một trung tâm sản xuất quan trọng đối với hầu hết mọi người, nhưng nhu cầu đa dạng hóa sản xuất được các nhà đầu tư toàn cầu cảm nhận mạnh mẽ do thuế quan và rủi ro đại dịch và địa chính trị tiềm ẩn đối với chuỗi cung ứng.

Zhang cho biết việc tiếp tục áp dụng mức thuế cao có nghĩa là sẽ có nhiều khách hàng hơn cho công ty của ông tại Việt Nam.

Ông nói: “Nếu châu Âu và Bắc Mỹ tiếp tục đánh thuế suất cao đối với các sản phẩm do Trung Quốc sản xuất, các doanh nghiệp Trung Quốc sẽ tiếp tục chuyển sang nước khác. Nhưng nếu châu Âu và Bắc Mỹ dừng lại, doanh nghiệp Trung Quốc sẽ không di chuyển”.

Tuy nhiên, Bruno Jaspaert, Giám đốc điều hành của DEEP C, một trong những khu công nghiệp lớn nhất của Việt Nam, cho biết có nhiều yếu tố hơn và các nhà đầu tư đang rất chiến lược và động thái của họ có ý nghĩa lâu dài. Khu công nghiệp ở Hải Phòng là nơi nhà sản xuất điện tử Đài Loan Pegatron, nhà cung cấp cho Apple, đang xây dựng cơ sở sản xuất trị giá 1 tỷ USD. Pegatron cũng có nhà máy ở Trung Quốc.

“Sự đổ vỡ hoàn toàn trong chuỗi cung ứng và hậu cần gần đây, do cả Covid-19 và các cảng quá tắc nghẽn, đã khiến các chuyên gia chuỗi cung ứng nhận thức rằng việc xây dựng một vài nhà máy lớn và vận chuyển mọi thứ từ đó chỉ tiết kiệm chi phí khi mọi thứ đều ổn”, Jaspaert nói. “Nhưng câu hỏi đặt ra là – liệu thế giới có bao giờ trở thành một nơi rất ổn định trong vòng 10 đến 15 năm tới, không có vấn đề lớn nào không?”.

Marko Walde, người đứng đầu Phòng Thương mại Đức tại Việt Nam cho biết: “Nếu có điều gì đó xảy ra liên quan đến Đài Loan, mọi công ty hoạt động ở Trung Quốc đại lục sẽ phải đối mặt với áp lực khủng khiếp.

Ông cho biết Việt Nam đã mở cửa hoàn toàn biên giới cho các doanh nhân vào ngày 15/3 và ngay ngày hôm sau đó, một nhóm doanh nhân Đức có cơ sở sản xuất tại Trung Quốc đã bay đến để tìm cách đa dạng hóa sản xuất.

Bộ Kế hoạch và Đầu tư cho biết vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài vào Việt Nam trong 11 tháng đầu năm nay ước tính đạt 19,68 tỷ USD, tăng 15,1% so với cùng kỳ năm ngoái.

Trong khi các nhà đầu tư từ các quốc gia như Đức, nơi đã mở cửa biên giới vào tháng 3, có thể đến Việt Nam ngay lập tức, thì các nhà đầu tư Trung Quốc chậm tham gia hơn vì họ khó ra nước ngoài.

Nhưng Zhang cho biết nhu cầu vẫn còn đó và công ty của ông đã tổ chức các buổi tư vấn trực tuyến với các khách hàng tiềm năng ở Trung Quốc.

“Ba mươi công ty bày tỏ ý định mở nhà máy ở đây vào năm 2022”, ông nói. “Chỉ có năm người có thể đến thăm vì các quy định Covid rất nghiêm ngặt ở Trung Quốc”.

Jaspaert cho biết các quyết định của các nhà đầu tư công nghệ cao “ong chúa” như Pegatron có tác động lớn vì khuyến khích các chuỗi cung ứng liên quan đi theo bước chân của họ.

Cảnh tượng những người công nhân đang xây dựng một nhà máy mới đối diện với cơ sở sản xuất DEEP C rộng 34 ha của Pegatron đã chứng minh quan điểm của ông.

Pegatron đã quyết định xây dựng nhà máy của mình tại DEEP C hai năm trước, trước khi công ty thông báo rằng hai công ty con thuộc sở hữu hoàn toàn tại các thành phố Thượng Hải và Côn Sơn của Trung Quốc đã buộc phải tạm ngừng sản xuất vào tháng 4 do Covid.

Vào tháng 6, Chủ tịch Liao Syh-jang của Pegatron cho biết công ty lắp ráp một số mẫu iPhone cho Apple, sẽ chú trọng hơn nữa vào việc mở rộng ra bên ngoài Trung Quốc đại lục.

Pegatron không phải là tên tuổi lớn duy nhất đầu tư vào các cơ sở sản xuất mới tại Việt Nam, với Apple và Samsung trong số những người khác làm điều tương tự.

Jaspaert cho biết DEEP C đã chứng kiến “sự thay đổi rất rõ ràng” không chỉ về số lượng giao dịch mà còn cả quy mô trong 4 năm qua. “Trước đây, chúng tôi thường có người mua một hoặc hai hoặc ba ha đất. Bây giờ, 10, 20 và 30 ha là khá phổ biến”, Jaspaert cho biết.

Các động thái nhằm đa dạng hóa chuỗi cung ứng không chỉ giới hạn ở các nhà sản xuất tên tuổi, mặc dù họ nhận được nhiều sự chú ý nhất. Walde cho biết 12 nhà sản xuất Đức đã thành lập cơ sở sản xuất tại Việt Nam kể từ tháng 3 năm nay đều có quy mô trung bình.

Ông nói: “Những công ty cỡ trung bình như vậy thực sự là xương sống của nền kinh tế Đức của chúng tôi và thường dẫn đầu thế giới trong một lĩnh vực rất chuyên biệt”.

Ông từ chối cung cấp thông tin chi tiết về quy mô của các nhà máy Việt Nam do tính nhạy cảm thương mại, nhưng cho biết tất cả 12 công ty đều đang đầu tư dài hạn và hướng tới tương lai ít nhất 30 năm.

Trong khi Việt Nam ưu tiên chào đón các nhà sản xuất công nghệ cao, các nhà sản xuất cấp thấp hơn cũng tiếp tục vào nước này trong năm nay. Nhưng ông Dương Thành Công, người có cơ sở khách hàng lớn nhất là các nhà sản xuất cấp thấp từ Trung Quốc, cho biết số lượng đã giảm vào năm 2018. Ông nói: “Những người đến sau khó hơn vì việc chuyển tiền ra khỏi Trung Quốc hiện bị hạn chế rất nhiều và việc xin giấy phép từ chính phủ Việt Nam khó khăn hơn nhiều, đặc biệt đối với các ngành tạo ra nhiều khí thải như dệt may”.

“Những nhà đầu tư lớn, thông minh đã đến Việt Nam từ rất sớm và giờ họ được hưởng lợi. Họ có những miếng bánh ngon”, ông Dương nói.

Tăng đầu tư vào Việt Nam không có nghĩa là các nhà sản xuất đang rời khỏi Trung Quốc, Walde và Zhang nói rằng họ chưa thấy một công ty nào chuyển toàn bộ hoạt động sản xuất từ Trung Quốc sang Việt Nam.

Nhưng Jaspaert cho biết Trung Quốc hiện đang phải đối mặt với một thời điểm khó khăn hơn để thu hút thêm đầu tư. Ông nói: “Trung Quốc có thể sẽ tồn tại lâu hơn nữa với tư cách là cơ sở sản xuất lớn nhất và tiên tiến nhất trên thế giới/ Nhưng lần đầu tiên sau 20 năm tăng trưởng, tôi tin rằng Trung Quốc hiện đang phải đối mặt với tình thế tiến thoái lưỡng nan giống như phần còn lại của thế giới. Làm thế nào bạn có thể thuyết phục các nhà đầu tư mới đầu tư vào quốc gia của bạn chứ không phải ở một quốc gia khác?”.