Làng cổ Đường Lâm: Sẽ dần 'cưa ngọn' nhà cao tầng?

Bản đề án này do Viện Bảo tồn Di tích xây dựng và được Sở VH,TT&DL Hà Nội tổ chức đưa ra lấy ý kiến các chuyên gia, bộ ngành liên quan trong sáng 13/6. Bên cạnh các vấn đề về tôn tạo, bảo tồn, đề án còn đưa ra những quy định bắt buộc về quản lý, xây dựng nhà ở của các hộ dân trong vùng di tích. Vài tháng trước, vấn đề này đã đưa Đường Lâm trở thành "điểm nóng" của dư luận, với việc hàng chục hộ dân đề nghị trả lại danh hiệu Di tích Quốc gia vì bị... hạn chế xây nhà.

Ưu tiên bảo tồn "vùng lõi" 10%

Trong hàng ngàn ngôi nhà tại Đường Lâm, số nhà cổ có giá trị chỉ chiếm chưa đầy 10% và nằm rải rác theo kiểu "xôi đỗ". Do vậy, trong toàn bộ 164 ha của di tích này, 16,4ha diện tích thôn Mông Phụ - nơi có nhiều nhà cổ nhất - đã được khoanh vùng thành khu vực bảo tồn cấp 1. Bốn thôn còn lại (Cam Thịnh, Đông Sàng, Đoài Giáp, Cam Lâm) được xác định là vùng bảo tồn cấp 2, với vai trò ít quan trọng hơn và có giá trị như một vùng đệm quanh phần di tích chính yếu.

Như lời của ông Lê Thành Vinh (Viện trưởng Viện BTDT), việc bảo tồn toàn bộ diện tích Đường Lâm là điều không tưởng trong điều kiện hiện tại. Do vậy, bản đề án tập trung đưa ra các giải pháp để bảo tồn tối đa khu vực 1 và các nhà cổ nằm ở 4 thôn còn lại, đồng thời có thêm những biện pháp để bảo vệ và giữ được không gian đặc trưng của toàn bộ làng cổ này.

Nhà 3 tầng ở làng cổ Đường Lâm

Cụ thể, toàn bộ 400 ngôi nhà tại Mông Phụ sẽ được khảo sát kỹ và phân thành 4 loại: nhà cổ còn giữ được tổng thể (loại 1), nhà cổ đã xây mới một số công trình phụ như bếp vườn, cổng (loại 2), nhà hiện đại đã xây cao 2, 3 tầng (loại 3) và nhà hiện đại nhưng chỉ có 1 tầng (loại 4).

Theo cách xếp loại này, các ngôi nhà thuộc 2 loại đầu tiên sẽ được nghiên cứu hỗ trợ để bảo tồn nguyên trạng hoặc khôi phục đủ các giá trị gốc. 2 loại nhà còn lại (chiếm tỷ lệ lớn) sẽ dần được “cưa ngọn”, cải tạo lại thành nhà 1 tầng, có độ cao dưới 7,2m và tuân thủ các quy định về thiết kế, màu sơn, vật liệu xây dựng.

Tương tự, tại phần diện tích còn lại của Đường Lâm, những ngôi nhà cổ còn giữ được nguyên gốc (giống như loại 1 tại Mông Phụ) sẽ được hỗ trợ bảo tồn nguyên dạng. Những ngôi nhà cổ không còn nguyên gốc hoặc nhà hiện đại được phép cải tạo lại thành nhà 1 hoặc 2 tầng (chiều cao tối đa 10,5 mét) theo tiêu chuẩn về thiết kế, vật liệu xây dựng. Những ngôi nhà 3 tầng hoặc có chiều cao vượt khỏi tiêu chuẩn này sẽ được điều chỉnh lại để đảm bảo cao độ chung.

Ngoài số nhà cổ, các di tích trong vùng cũng sẽ được tiến hành bảo tồn, tôn tạo. Đó là 9 di tích đã được xếp hạng (đình Mông Phụ, Cam Thịnh, đền Phùng Hưng, đền Ngô Quyền…) và 56 di tích chưa được xếp hạng (6 giếng cổ Mông Phụ, đình Đông Sàng, đền bà chúa Mía…). 6 di tích đã bị xuống cấp hoặc không còn tồn tại như cổng làng Cam Thịnh, cổng làng Cam Lâm, cầu ngói qua sông Tích... sẽ được nghiên cứu tôn tạo sau này.

Không dễ triển khai?

Với việc bảo tồn được không gian đặc trưng, đồng thời tạo điều kiện xây dựng, phát triển nơi ở (xây nhà 2 tầng) cho những hộ dân thuộc khu vực 2, đề án trên nhận được sự đánh giá tương đối tốt của các chuyên gia về di sản. Một số ý kiến bổ sung chủ yếu nhắc tới việc bảo tồn thêm một số chi tiết của làng cổ như điếm canh, lũy tre, ao làng; đưa thêm quy định về các nhà mặt đường trong khu vực 2, hoặc điều chỉnh, nới rộng khu vực 1 để "ôm" thêm một vài di tích sát đó như lăng Ngô Quyền, đền Phùng Hưng...

Nhưng để trở thành hiện thực, dự án trên sẽ cần tới một khoản kinh phí rất lớn - được dự đoán là sẽ vượt xa con số ước tính 500 tỷ đồng ban đầu. Quan trọng hơn, việc điều chỉnh lại độ cao của các ngôi nhà trong làng cổ, cũng như việc khuyến khích người dân cải tạo nhà theo thiết kế, vật liệu xây dựng... liệu có dễ dàng nếu nhìn lại câu chuyện cũ trong 2 tháng trước?

“Chúng ta phải nói thẳng với nhau: lãnh đạo Hà Nội đã có sai sót nghiêm trọng khi không sớm điều chỉnh và để làng cổ Đường Lâm rơi vào tình trạng mà báo chí đã phản ánh vừa qua” - GS Phan Huy Lê (Chủ tịch Hội Khoa học Lịch sử VN) nói. “Nghĩ được như thế, hãy chấp nhận rằng việc quy hoạch bảo tồn Đường Lâm sẽ đối diện với rất nhiều khó khăn trong việc vận động người dân”.

Tương tự, PGS Đặng Văn Bài (Phó Chủ tịch Hội Di sản Văn hóa VN) nhắc tới việc các ngành liên quan nên tổ chức tìm giải pháp để người dân Đường Lâm thật sự có nguồn thu từ du lịch, qua đó tự nâng cao ý thức bảo vệ di sản của mình.

Thậm chí, vì lo ngại ảnh hưởng tới nguyện vọng hiện đại hóa nhà ở của các hộ dân, TS Lưu Minh Trị (Chủ tịch Hội Di sản văn hóa Thăng Long) đề nghị có sự mềm dẻo khi áp dụng nguyên tắc xây dựng tại khu vực 1. Theo ông Trị, trong trường hợp không nằm ở mặt đường, các ngôi nhà trong khu vực này vẫn chỉ được xây một tầng, nhưng có thể... nới thêm độ cao so với quy định 7,5 m).