Giãn dân phố cổ Hà Nội: Đi cũng dở mà ở không xong

LTS: Chủ trương giãn dân phố cổ được Hà Nội đặt ra từ hơn 20 năm trước, với mốc dự kiến ban đầu dự kiến hoàn thành vào năm 2020. Tuy nhiên, đến thời điểm này, dự án vẫn đang dở dang mới triển khai giai đoạn 1. Hàng nghìn hộ dân phố cổ vẫn đang sống trong những căn nhà sập xệ, tăm tối, thậm chí rất nguy hiểm. Nguyên nhân là do trong cấu trúc của đề án giãn dân, thành phố Hà Nội mới chỉ chú trọng tới việc tạo nhà ở mà chưa có chính sách đền bù một cách linh hoạt, thỏa đáng và chưa tính đến phương kế tổng thể chuyển đổi nghề nghiệp cho người dân nơi ở mới.

Nhiều người dân thất vọng bởi hơn thập niên vẫn chưa thấy bóng dáng mẫu khu nhà tái định cư của Đề án giãn dân phố cổ với hạ tầng kinh tế - xã hội đảm bảo cuộc sống. Khi nào thì cuộc cuộc sống của người dân phố cổ mới được an cư? Đề cập nội dung này, nhóm phóng viên VOV có loạt bài viết: Đề án giãn dân phố cổ Hà Nội: Dở dang và kỳ vọng.

Đằng sau vẻ đông vui, sầm uất của 36 phố phường, hàng nghìn hộ dân phố cổ Hà Nội đang phải sống trong những căn nhà chật chội chưa đến 10m2.

Đằng sau vẻ đông vui, sầm uất của 36 phố phường, hàng nghìn hộ dân phố cổ Hà Nội đang phải sống trong những căn nhà chật chội chưa đến 10m2. Cuộc sống ngột ngạt, bí bách. Sâu trong những con ngõ hun hút ngày cũng như đêm, đèn điện hiện phải bật quanh năm. Hàng trăm nghìn người dân luôn trong tâm trạng thấp thỏm, lo âu, không biết gia đình mình có thuộc diện buộc phải di dời không hay được ở lại theo Đề án giãn dân phố cổ.

Phố cổ được coi là nơi hoạt động kinh tế - xã hội sôi động, năng động bậc nhất của Thủ đô, nhất là phát triển mạnh kinh tế ban đêm, nhà ở không chỉ là nơi ở mà còn gắn liền với sinh kế của người dân. Từ những cửa hàng lớn đến các quán nhỏ chỉ một mét vuông đất cũng giúp người dân làm ăn khấm khá...

Ngôi nhà “hộp diêm” dài 3 mét, rộng 2 mét, cao 1,2 mét ở ngõ 44, Hàng Buồm, Hà Nội được người dân phố cổ xếp vào dạng nhỏ nhất ở giữa lòng Thủ đô.

Bà Đào Hồng Bích, bán hàng ăn vỉa hè ở phố Hàng Nón, bày tỏ, nếu di dân về khu nhà cao tầng thì không khác nào chặn đường sinh kế của người dân, không còn cơ hội kiếm sống: "Chúng tôi ở phố cổ này thật ra rất chật nhưng hai vợ chồng già sống dựa nhau, quen cuộc sống buôn bán nhỏ lẻ ở đây, nếu sang bên kia thì rất là tốt không khí thoáng mát nhưng trang trải cuộc sống hằng ngày thì chúng tôi chưa biết trông vào đâu".

Đối lập với cảnh chen chúc chật chội ở phố cổ, 5 block nhà cao 9 tầng khu chung cư phục vụ đề án giãn dân phố cổ trên địa bàn phường Thượng Thanh, quận Long Biên đã cơ bản hoàn thành nhưng lại ở trong tình trạng cửa đóng then cài. Nhiều gia đình đã đồng ý nhận nhà nhưng sau đó đều ngán ngẩm lại quay trở lại khu phố cổ để sinh sống.

Để lên được một căn nhà ở phố cổ phải trèo lên các thanh sắt chữ U tự chế.

Anh Lê Ngọc Đức, ở phố Nhà Chung, cho biết: "Gia đình tôi cũng đã sang bên khu mới để xem, phải nói là khu mới hiện đại hơn là khu phố cổ, thế nhưng khi chúng tôi ở trong khu chung cư, nhà cao tầng thì không thể nào buôn bán được, vào đấy là một vấn đề rất lớn khi mất nguồn thu nhập hằng tháng, hằng năm của chúng tôi. Cho nên chúng tôi quyết định chưa muốn di chuyển đi".

Cũng tại Quận Long Biên, khu tái định cư 67 Đức Giang đã đón các hộ dân ở số 42-44 Hàng Bạc về ở từ năm 2009. Tuy nhiên đến nay, nhiều hộ gia đình đã phải bán nhà đi nơi khác do không tìm được công việc tại nơi ở mới. Thậm chí nhiều người có định về nhà cũ kinh doanh buôn bán nhưng không thực hiện được.

Ông Phạm Ngọc Lưu, bà Nguyễn Thị Ngọc - những cư dân được di dời từ Hàng Bạc về đây chia sẻ: "Cuộc sống bên đây không thể bằng được phố cổ vì đi lại không thuận tiện, gia đình đành phải bỏ nghề truyền thống. Tôi bây giờ cũng gần 70 tuổi rồi vẫn phải làm bảo vệ chung cư, mỗi người một công việc. Khi chuyển đi thì quận Hoàn Kiếm có hứa là sẽ tạo sinh kế cho người dân, nhưng không thực hiện được. Những người còn trong độ tuổi lao động làm thuê mướn nghề nghiệp không ổn định".

Bên trong ngõ không chỉ nhà dân. Diện tích tầng 1 chỉ với 6m2 là cửa hàng, quán ăn. Người dân phố cổ Hà Nội tận dụng những con ngõ nhỏ để kinh doanh, buôn bán.

Đề án giãn dân khu phố cổ Hà Nội được thực hiện từ năm 2002 với mục tiêu di chuyển trên 6.500 hộ dân với khoảng 27.000 nhân khẩu trên địa bàn 10 phường. Đề án phân làm 2 giai đoạn và ban đầu dự kiến kết thúc vào năm 2020. Tuy nhiên, phải chờ đến năm 2013, UBND TP Hà Nội mới ban hành văn bản thực hiện chủ trương giãn dân phố cổ với số dân cần di dời gấp 10 lần mục tiêu ban đầu.

Ban Quản lý Phố cổ Hà Nội cho biết, hiện mới chỉ di dời được khoảng 250 hộ, chủ yếu là các hộ dân sinh sống trong di tích, đình, đền, chùa, trường học, cơ quan. Số còn lại hàng nghìn hộ đang ở trong tình trạng đi cũng dở, ở không xong.

Ông Đặng Đình Bằng, Phó Trưởng ban Thường trực Ban Quản lý Phố cổ Hà Nội, nhìn nhận đối với các hộ trong diện giãn dân bắt buộc thì áp dụng cơ chế giải phóng mặt bằng sẽ thuận lợi hơn. Nhưng đối với các hộ trong diện tự nguyện nếu không có cơ chế, chính sách hấp dẫn ở đầu đến, chắc chắn sẽ khó vận động được người dân di dời: "Trong phố cổ người dân dễ kiếm sống hơn. Còn về khu vực mới họ chưa hình dung được kiếm sống bằng cách nào. Tôi được biết sẽ ưu tiên các hộ mặt phố được đăng ký kinh doanh nhưng không phải ai cũng có thể làm thế được. Đây là điểm khó".

Bên cạnh bài toán lợi ích sinh kế của người dân thì việc chậm trễ xây dựng khu giãn dân do nhà đầu tư không có năng lực tài chính, dính đến sai phạm - lừa đảo, đã bị cơ quan pháp luật khởi tố cũng là nguyên nhân khiến dự án giãn dân phố cổ khó triển khai. Hà Nội giãn dân đi đâu khi đến nay vẫn chưa có tòa nhà nào trong dự án giãn dân phố cổ được xây dựng dù trước đó năm 2015, sau lễ động thổ rình rang 16 khối nhà cao tầng tại khu đô thị Việt Hưng nhưng đến nay khu vực này vẫn là bãi đất hoang, cỏ dại mọc um tùm.

Theo đề án giãn dân phố cổ Hà Nội, có 2 đối tượng thuộc diện di dời, thứ nhất đối tượng bắt buộc là cư dân sống ở đình, đền, di tích, trường học, hoặc đất công sản…; thứ hai là cư dân sống tại các nhà cũ xuống cấp cần phải di dời.

Đây là 2 đối tượng đều khó khăn trong rà soát. Với diện bắt buộc, việc xác định ranh giới chung riêng giữa di tích, quản lý công sản với của người dân rất khó, bởi qua nhiều năm diện tích lấn chiếm, cơi nới, sử dụng rất nhiều. Đối với diện tự nguyện, các phường cơ bản đã có thống kê. Tuy nhiên, người dân chưa đồng thuận do những bất cạp trong cơ chế chính sách tái định cư. Do đó, việc di dời các hộ dân ra khỏi khu phố cổ có quá nhiều trường hợp với những chính sách khác nhau nên việc đưa ra các cơ chế còn chưa thống nhất.

Đây là thách thức rất lớn vì đòi hỏi thành phố phải có chính sách, cơ chế đột phá và mô hình giãn dân mới. Việc UBND TP Hà Nội mới đây công bố quy hoạch phân khu nội đô lịch sử đang được coi là kỳ vọng để tháo gỡ điểm nghẽn, đẩy nhanh tiến độ triển khai Đề án giãn dân phố cổ.