Thách thức của tân Tổng Giám đốc WTO

Ông Robert Azevedo, Đại sứ Brazil tại Tổ chức Thương mại Thế giới.

Nhà ngoại giao người Brazil này đã vượt qua 9 ứng cử viên để trở thành người Mỹ Latinh đầu tiên đứng đầu WTO kể từ khi tổ chức này được thành lập vào năm 1995. Chiến thắng này của ông cũng đánh dấu bước tiến lớn của các nền kinh tế mới nổi trong việc gia tăng vị thế trên vũ đài quốc tế.

Tuy nhiên, ông Azevedo giữ trọng trách này trong thời điểm đầy sóng gió của WTO khi vai trò là “nhà môi giới” các hiệp định thương mại toàn cầu của tổ chức này đang bị đánh dấu hỏi.

Hiện tại, WTO đã ở ngã ba đường. Tổ chức này có thể đóng vai trò trung gian, đảm bảo cho thành công của các hiệp định thương mại toàn cầu như vòng đàm phán Doha (đang bị bế tắc), hoặc có thể tiếp tục làm trọng tài cho các vụ tranh chấp thương mại.

Nếu chỉ giải quyết các tranh chấp thì công việc của người đứng đầu WTO sẽ ít quan trọng hơn rất nhiều. Bởi lẽ, các hội đồng chuyên gia kỹ thuật đã được thành lập để quyết định các tranh chấp thương mại mà chẳng cần sự can thiệp của người đứng đầu WTO.

Trong một cuộc phỏng vấn khi còn đang trong chiến dịch tranh chiếc ghế Tổng Giám đốc WTO, ông Azvedo cam kết sẽ nối lại các cuộc đàm phán để đạt được một hiệp định thương mại toàn cầu.

Do đó, thách thức lớn của ông là phải hoàn thành công việc của Pascal Lamy, người đã lãnh đạo WTO 7 năm qua, vẫn chưa làm được: Vòng đàm phán Doha. Dự án này được tung ra cách đây gần 12 năm nhằm làm giảm thuế quan và cắt giảm trợ cấp nông nghiệp trên khắp thế giới, vốn đã làm méo mó hoạt động thương mại toàn cầu. Nhưng các cuộc đàm phán này bị bế tắc do Mỹ, Ấn Độ, Trung Quốc và các nước khác bất đồng với nhau về nhiều vấn đề.

“Chắc chắn việc nối lại vòng đàm phán Doha sẽ là một trong những thách thức lớn nhất của WTO. Không làm được điều này, tổ chức sẽ đánh mất vai trò, chức năng của mình”, ông Azevedo nhận xét.

Là đại sứ của Brazil tại WTO từ năm 2008, ông nổi tiếng là người đi đầu trong các cuộc tranh đấu chống lại chính sách trợ cấp nông nghiệp của Mỹ và châu Âu, từ lâu đã gây khó chịu cho nhà xuất khẩu ở các nước đang phát triển.

“Đó là một cuộc chiến phải tiếp diễn”, Azevedo đã trả lời phỏng vấn 1 tờ báo vào năm 2004 khi WTO phát hiện Mỹ đã vi phạm các quy định thương mại quốc tế khi trợ cấp 3 tỉ USD hằng năm cho nông dân trồng bông của nước mình. Sau đó, một thỏa thuận do WTO đứng ra dàn xếp đã buộc Mỹ phải thanh toán tiền phạt cho Brazil và cho phép nước này được bù đắp thiệt hại gây ra bằng cách tăng thuế quan đối với các mặt hàng xuất khẩu khác của Mỹ.

Điều đáng nói đây là lần đầu tiên một nước đang phát triển phản đối trợ cấp nông nghiệp của một cường quốc và đã chiến thắng, mở đường cho những cuộc đấu tranh mạnh mẽ hơn sau này.

Sau vụ này, tiếng tăm của Azevedo đã nổi như cồn. Theo giới phân tích, đó cũng là lý do để Azevedo có được chức Tổng Giám đốc WTO nhờ giành được sự ủng hộ của châu Phi và châu Á. Vì họ xem Brazil là quốc gia bảo vệ tiếng nói của các nước đang phát triển trong các cuộc thương thảo, đàm phán quốc tế.

Thế nhưng, trong thế giới của các nước phát triển như tại Washington và Berlin, Brazil bị xem là nước đã dùng quyền lực kinh tế đang lên của mình để ngăn cản các hiệp định thương mại diễn ra. Chẳng hạn, Brazil đã dẫn đầu việc ngăn cản một hiệp định thương mại được Mỹ và châu Âu hậu thuẫn tại cuộc họp năm 2003 của WTO ở Cancún (Mexico). Vì điều này mà các cuộc đàm phán vẫn cứ ì ạch cho đến giờ.

“Ông ấy (Azevedo) là người Brazil. Vì thế việc chọn ông làm Tổng Giám đốc WTO không có cái hậu tốt cho các cuộc đàm phán thương mại toàn cầu. Bởi vì Brazil cho đến nay vẫn chưa cho thấy mình là một quốc gia xúc tiến mạnh mẽ trong các vấn đề liên quan tự do thương mại”, Eswar Prasad, Giáo sư Chính sách Thương mại tại Đại học Cornell, nhận xét. Ông hiện là người tư vấn cho chính phủ các nền kinh tế mới nổi như Ấn Độ.

Điều này có nghĩa Azevedo sẽ gặp bất lợi trong việc thực hiện các vòng đàm phán quốc tế sau này, nhất là vòng đàm phán Doha.

Thách thức của ông không chỉ có thế. Nhiều cuộc đàm phán thương mại toàn cầu đã bị trì hoãn, kéo dài do bất đồng dai dẳng giữa các nước phát triển và đang phát triển. Điều này là hệ quả của cách ra quyết định trong WTO, vốn đòi hỏi phải có sự nhất trí giữa các thành viên trong WTO. Nghĩa là khi còn bất đồng thì đàm phán sẽ không thể thành công.

“Bạn khó có thể thay đổi những vấn đề mang tính căn cơ ở WTO. Vì vẫn còn đó những người do dự không muốn trao quyền lực lớn hơn cho Tổng Giám đốc để dẫn dắt các cuộc đàm phán thương mại”, Fredrik Erixon, Giám đốc Trung tâm châu Âu về Kinh tế Chính trị Quốc tế, nhận xét.

Tài thương thuyết của Azevedo sẽ sớm được thử thách vào tháng 12 tới khi Hội nghị các bộ trưởng của WTO được tổ chức 2 năm một lần diễn ra tại Bali. Và vấn đề Doha sẽ được bàn tới tại hội nghị này. Liệu ông có kết thúc được vòng đàm phán đã hơn 10 năm vẫn chưa đi tới đích?