‘Slot’ bay thời hậu Covid-19: Nguồn tài nguyên có đang được khai khác hiệu quả?

Hiểu một cách đơn giản, slot bay là khoảng thời gian mà cơ quan chức năng dành cho các hãng hàng không để cất cánh, hạ cánh các chuyến bay.

Hiện cơ chế phân bổ slot bay tại Việt Nam đang tuân theo thông lệ quốc tế, yêu cầu các hãng hàng không tuân thủ trên 80% slot bay để được ưu tiên giữ cho mùa sau, được gọi là "quyền lịch sử".

Một báo cáo mới đây về số liệu phân bổ, sử dụng slot/ngày tại Cảng hàng không Quốc tế Nội Bài cho thấy sự chênh lệch đáng kể về khả năng tận dụng các slot bay được cấp trong nội bộ các hãng hàng không Việt Nam.

Cụ thể, giai đoạn cuối tháng 10, đầu tháng 11/2020, tỷ lệ khai sử dụng slot bay trung bình ngành là 73,8%, trong đó chỉ có hãng hàng không Bamboo Airways có tỷ lệ sử dụng slot bay đạt 100%, Vietjet Air có tỷ lệ sử dụng đạt 74,8%, trong khi của Vietnam Airlines là 63,6%, Pacifics Airlines là 48,1%, VASCO là 50%.

Đáng lưu ý, theo số liệu được công bố, một hãng không có tổng slot được phân bổ càng cao thì tỷ lệ sử dụng lại càng thấp. Thực trạng này cho thấy sự thiếu đồng đều trong năng lực quản lý và khai thác slot bay, vốn được xem là một nguồn tài nguyên xã hội có giá trị và có hạn.

Nguồn: Cục hàng không Việt Nam

Cũng cần nhắc lại rằng, tỷ lệ 80% slot bay sử dụng bắt buộc đã được Hiệp hội Hàng không quốc tế IATA thống nhất và đưa vào áp dụng từ những năm 1970, khi mà thị trường hàng không ở những khu vực phát triển nhất cũng chỉ bao gồm một số ít các hãng hàng không quốc doanh.

Sau năm 1993, khi số lượng các hãng hàng không mới thâm nhập thị trường gia tăng đột biến, nhiều quy định sửa đổi và bổ sung đã được xây dựng để củng cố tính công bằng và hiệu quả cho quy định phân bổ slot truyền thống.

Đặc biệt tại Việt Nam, khi thị trường hàng không ghi nhận mức tăng trưởng toàn ngành liên tục giữ vững ở mức 2 con số, lọt top 7 thị trường hàng không phát triển nhanh nhất thế giới, cá biệt chặng bay Hà Nội – TP. HCM đang là chặng bay đông đúc thứ hai toàn cầu, thì mỗi yếu tố hạ tầng bị lãng phí được xem là một tổn thất lớn đối với nền kinh tế.

Trả lời về những giải pháp để cải thiện cơ chế phân bổ slot để bảo đảm công khai, minh bạch, không phân biệt đối xử, thuận lợi và hiệu quả trong hàng không, Cục trưởng Cục hàng không Việt Nam Đinh Việt Thắng từng nhắc đến giải pháp gia tăng tỷ lệ sử dụng slot bắt buộc, bước đầu là 85%, sau đó có thể tăng lên 90%. Nếu không đạt thì thu hồi.

Nhìn ra thị trường hàng không thế giới, Trung Quốc cũng là một trong những quốc gia mạnh tay với vấn đề khai thác thiếu hiệu quả các slot bay. Tùy theo mức độ bỏ không khai thác slot, mà các hãng hàng không có thể bị từ chối cấp thêm phép bay từ 3 – 6 tháng.

Trong khi đó, tại châu Âu, bên cạnh Quy chế phân bổ slot truyền thống, thì Quy định phân bổ slot cho các hãng mới đang được áp dụng tại nhiều nước, trong đó yêu cầu tỷ lệ sàn của slot bay cấp cho các hãng bay mới ở mức 50% tổng số slot.

Cục Hàng không Việt Nam đã có báo cáo hàng tuần về tình trạng khai thác slot phân bổ của tất cả các hãng hàng không đang hoạt động tại Việt Nam. Dựa trên số liệu được theo dõi chặt chẽ, Cục đã có cảnh báo thu hồi các slot đã được phân bổ nhưng không được khai thác. Bên cạnh đó, đại diện lãnh đạo Cục cũng đã đưa ra phương án thu hồi slot chuyến bay khi hãng hàng không để tỷ lệ chậm hoặc hủy chuyến cao, gây ảnh hưởng trực tiếp đến lịch trình đi lại của hành khách ở các chặng bay nội địa.

Sau khi đưa vào thực hiện, chế tài này được kỳ vọng sẽ mang lại cho hành khách nhiều lựa chọn bay chất lượng với những hãng hàng không có tỷ lệ đúng giờ cao hơn.