Phát triển bền vững ngành thép

Dây chuyền sản xuất tôn màu tại nhà máy của Tập đoàn Hòa Phát. (Ảnh: NGUYỄN NGHI)

Chỉ riêng năm 2024, Việt Nam hứng chịu ít nhất bảy vụ điều tra liên quan thép, chiếm 26% tổng vụ việc với hàng hóa xuất khẩu. Gần đây, cuối tháng 8/2025, Bộ Thương mại Hoa Kỳ (DOC) áp thuế chống bán phá giá từ 87,07% đến 162,96% với tôn mạ Việt Nam do nghi gian lận xuất xứ; Mexico cũng khởi xướng điều tra chống bán phá giá dây cáp thép giai đoạn 2022-2024.

Theo các chuyên gia, nguyên nhân chính do có tình trạng “mượn xuất xứ”, chuyển thép từ nước chịu thuế cao qua Việt Nam để gắn nhãn “Made in Vietnam”, lách thuế. Hành vi này khiến thép Việt Nam bị nghi ngờ, chịu thuế cao, giảm cạnh tranh và tổn hại hình ảnh quốc tế. Các doanh nghiệp chân chính khác cũng bị liên lụy, dẫn đến xuất khẩu toàn ngành sụt giảm.

Theo Cục Thống kê (Bộ Tài chính), chín tháng năm 2025, Việt Nam chỉ xuất khẩu 7,92 triệu tấn thép, đạt 5.174 triệu USD, giảm 79,6% về lượng và 71,7% về giá trị so với cùng kỳ năm 2024. Nếu kéo dài, các thị trường lớn có thể ngừng nhập khẩu hoặc mở rộng điều tra, gây ảnh hưởng dây chuyền đến các ngành khác như dệt may, da giày, điện tử,... Một khi uy tín quốc gia bị suy giảm, việc khôi phục niềm tin sẽ mất nhiều năm. Vì vậy, để thoát khỏi vòng xoáy điều tra và khẳng định vị thế bền vững, các doanh nghiệp ngành thép Việt Nam không có lựa chọn nào khác ngoài việc chủ động nâng cao năng lực và ý thức tuân thủ trong phòng vệ thương mại.

Trước hết, các doanh nghiệp ngành thép cần áp dụng quản lý chất lượng theo tiêu chuẩn quốc tế như ISO 9001 hay ASTM, xây dựng thương hiệu mạnh để khẳng định giá trị. Tăng liên kết chuỗi, tự chủ nguyên liệu trong nước, giảm phụ thuộc nhập khẩu từ nước chịu thuế cao bởi đây được xem là “lá chắn” tốt nhất trong các vụ điều tra. Ngoài ra, cần khắc phục tình trạng sổ sách kế toán thiếu minh bạch, báo cáo tài chính không rõ nguồn gốc để tránh bị nghi ngờ.

Song song với đó, cần coi trọng hơn nữa công cụ phòng vệ thương mại, tìm hiểu rõ cách thức vận hành của các biện pháp này để chủ động ứng phó, bảo vệ chính mình. Đặc biệt, cần khắc phục tâm lý e dè, thiếu phối hợp giữa các doanh nghiệp cùng ngành cùng chịu ảnh hưởng do lo ngại lộ bí mật kinh doanh khi gặp phải những vụ việc phòng vệ thương mại để cùng xây dựng một bộ hồ sơ thống nhất. Điều này sẽ khiến các vụ điều tra đủ sức thuyết phục, tránh để dữ liệu bị phân tán và các cơ quan chức năng đủ căn cứ để bảo vệ lợi ích hợp pháp cho các doanh nghiệp.

Do đó, đây là thời điểm quan trọng của ngành thép Việt Nam trong lựa chọn việc tiếp tục “ngấm đòn” từ các biện pháp bảo hộ thương mại hoặc chủ động cải tổ hệ thống quản trị, tăng cường khả năng cạnh tranh, chứng minh năng lực minh bạch của mình với thị trường quốc tế. Trong đó, cần tập trung vào tiêu chuẩn hóa sản phẩm, phát triển công nghiệp phụ trợ, đẩy mạnh chuyển đổi xanh, sạch trong sản xuất. Một ngành thép phát triển bền vững, thân thiện môi trường, có chuỗi giá trị rõ ràng sẽ ít bị “soi xét” hơn trong các vụ điều tra thương mại, đồng thời đáp ứng yêu cầu ngày càng khắt khe từ các đối tác nhập khẩu lớn.

Chỉ khi các doanh nghiệp cùng nâng cao năng lực nội tại, cùng tuân thủ chuẩn mực quốc tế và giữ vững đạo đức kinh doanh, thì uy tín của thép Việt Nam sẽ trở nên vững chắc; tiếp tục khẳng định vị thế là một ngành công nghiệp nặng đóng vai trò quan trọng trong hành trình phát triển bền vững, lâu dài của nền kinh tế đất nước.