Gỡ rào cản giúp kinh tế tư nhân cất cánh

Tầm nhìn đến năm 2045, sẽ có ít nhất 3 triệu doanh nghiệp và kinh tế tư nhân đóng góp trên 60% GDP, trở thành lực lượng có năng lực cạnh tranh cao trên toàn cầu.

Những dấu hiệu “hụt hơi”

Mặc dù được kỳ vọng lớn, nhưng thực tế cho thấy khu vực kinh tế này vẫn còn nhiều bất cập. Theo đánh giá của các chuyên gia, đây là khu vực có hiệu quả kinh doanh, trình độ khoa học công nghệ, năng suất lao động và thu nhập người lao động thấp nhất trong các thành phần kinh tế. GS.TS. Ngô Thắng Lợi, Đại học Kinh tế Quốc dân đã chỉ ra những dấu hiệu “hụt hơi” rõ rệt. Cụ thể, tốc độ tăng trưởng về số lượng doanh nghiệp, vốn đầu tư, doanh thu và lao động từ năm 2016 đến nay có xu hướng chậm lại so với giai đoạn 2011-2015.

“Nhiều doanh nghiệp không muốn lớn lên, hoặc thậm chí có xu hướng “mini hóa” để tránh những rủi ro và gánh nặng về thủ tục, chính sách. Quy mô bình quân của doanh nghiệp tư nhân ngày càng nhỏ hơn so với doanh nghiệp nhà nước và doanh nghiệp FDI. Hiện tượng doanh nghiệp ngừng hoạt động hoặc phá sản có xu hướng tăng cao trong những năm gần đây, cho thấy sự phát triển thiếu bền vững”, GS.TS. Ngô Thắng Lợi chia sẻ.

Bên cạnh đó, hiệu quả hoạt động kinh doanh của khu vực này cũng ở mức thấp. Tỷ lệ doanh nghiệp thua lỗ hàng năm chiếm gần 50%, cao hơn nhiều so với khu vực kinh tế nhà nước và FDI. Theo số liệu năm 2022 của Cục Thống kê, lợi nhuận trước thuế bình quân của một doanh nghiệp tư nhân chỉ bằng 0,52% của doanh nghiệp nhà nước và gần 3,1% của doanh nghiệp FDI.

Ông Trần Văn Thế, Chủ tịch HĐQT Công ty Đầu tư và Phát triển InDel cho biết, nguyên nhân của những tồn tại trên bắt nguồn từ nhiều “nút thắt”, trong đó, chính sách và thủ tục hành chính được coi là 2 rào cản lớn nhất. Sự không đồng bộ giữa các văn bản luật và dưới luật khiến việc thực thi chính sách trở nên phức tạp, mỗi luật lại đòi hỏi một thủ tục khác nhau. Tính ổn định của các văn bản pháp luật không cao, nhiều nghị định, thông tư vừa ban hành đã sớm bị sửa đổi, thậm chí áp dụng điều khoản hồi tố, gây khó khăn cho doanh nghiệp trong việc lên kế hoạch kinh doanh dài hạn.

“Cùng với đó, cơ chế giám sát việc thực hiện thủ tục hành chính chưa đủ mạnh, thiếu sự kiểm tra, giám sát thường xuyên và chưa có chế tài xử lý đủ mạnh đối với những vi phạm”, ông Thế cho hay.

Bên cạnh đó, GS.TS. Nguyễn Thành Hiếu, Phó giám đốc Đại học Kinh tế Quốc dân còn chỉ ra các bất cập khác như nhận thức chưa đầy đủ về vai trò của kinh tế tư nhân, thể chế và chính sách còn thiếu công bằng và bao trùm, chưa có mô hình liên kết hiệu quả giữa các bộ phận cấu thành trong khu vực tư nhân.

Khu vực kinh tế tư nhân vẫn còn nhiều hạn chế

Cần giải pháp đột phá

Để tháo gỡ những “nút thắt” này, cần có những giải pháp đột phá và đồng bộ từ nhiều phía: Nhà nước, doanh nghiệp và các hiệp hội. Ông Trần Văn Thế đã đưa ra những kiến nghị cụ thể như khi xây dựng chính sách, các cơ quan quản lý cần lắng nghe và lấy ý kiến từ nhiều phía, đặc biệt là những đối tượng chịu tác động trực tiếp để đảm bảo tính thực thi. Chính sách pháp luật cần có sự ổn định cao và tầm nhìn dài hạn.

Theo ông Thế, thay vì tập trung vào giám sát tiền kiểm, nên chuyển trọng tâm sang giám sát hậu kiểm. Điều này sẽ giúp doanh nghiệp rút ngắn thời gian chờ đợi, nhanh chóng gia nhập thị trường và giảm thiểu chi phí tuân thủ không cần thiết. Song song với việc tinh gọn thủ tục, cần xây dựng một cơ chế giám sát đủ mạnh để kiểm soát các hành vi tiêu cực. Cần có chế tài xử lý nghiêm minh đối với các trường hợp yêu cầu thủ tục hoặc chi phí ngoài quy định.

Đồng quan điểm trên, GS.TS. Nguyễn Thành Hiếu cho rằng, cần tiếp tục hoàn thiện thể chế theo hướng đồng bộ, minh bạch và ổn định, đặc biệt trong các lĩnh vực doanh nghiệp đang gặp nhiều vướng mắc như đầu tư, đất đai, tín dụng và hợp tác công tư. Cần đối xử bình đẳng với mọi thành phần kinh tế, loại bỏ cơ chế “xin-cho” và mở rộng không gian phát triển cho doanh nghiệp tư nhân. Bên cạnh đó, cải thiện khả năng tiếp cận các nguồn lực cho doanh nghiệp tư nhân, đặc biệt là vốn, đất đai và nhân lực chất lượng cao. Tăng tỷ trọng tín dụng cho doanh nghiệp nhỏ và vừa, hỗ trợ lãi suất cho các dự án chuyển đổi số, đổi mới sáng tạo; đồng thời cải cách thủ tục thuê đất, mở rộng quỹ đất công nghiệp và đẩy mạnh chương trình đào tạo nhân lực có kỹ năng công nghệ và quản trị.

Theo TS. Võ Trí Thành, Viện trưởng Viện Nghiên cứu chiến lược thương hiệu và cạnh tranh, cần giải pháp đột phá là trao quyền cho người đứng đầu, giúp việc giải quyết công việc nhanh hơn, tránh tình trạng doanh nghiệp phải chờ đợi kéo dài.

GS.TS. Ngô Thắng Lợi đề xuất mô hình liên kết các loại hình doanh nghiệp tư nhân trong nước dưới dạng “hiệu ứng chảy tràn”. Theo mô hình này, các “sếu đầu đàn” sẽ dẫn dắt, thực hiện các liên kết trực tiếp hoặc gián tiếp với các bộ phận khác của khu vực tư nhân, giúp các doanh nghiệp vừa, nhỏ và siêu nhỏ tham gia vào chuỗi giá trị sản xuất và kinh doanh, tạo ra sự phát triển bền vững cho cả hệ sinh thái.