Giáo sư đại học Mỹ: Việt Nam sẽ khép lại năm 2022 với tư cách là nền kinh tế hoạt động tốt nhất châu Á

Nhân viên y tế lấy tăm bông xét nghiệm Covid-19 cho học sinh trường tư thục Vinschool, Hà Nội ngày 22/5/2021. Ảnh: AFP

“Việt Nam sẽ kết thúc năm với tư cách là nền kinh tế hoạt động tốt nhất ở châu Á, phần lớn là nhờ khả năng thu hút đầu tư nước ngoài chuyển từ Trung Quốc sang. Khi các thị trường mới nổi khác tìm cách phục hồi sau thiệt hại do đại dịch Covid-19 gây ra, nhiều nhà lãnh đạo đang tìm cách bắt chước mô hình của Việt Nam”, theo Giáo sư Edmund Malesky.

Mặc dù người ta thường cho rằng thành công của Việt Nam là nhờ một khuôn mẫu được thực hiện hoàn hảo, nhưng câu chuyện có thật là những nỗ lực cải cách trước đây đã giúp Việt Nam tận dụng lợi thế của một bước ngoặt tình cờ trong chính trị quốc tế, theo Giáo sư Edmund Malesky.

Thu hút đầu tư nước ngoài của Việt Nam năm 2022 ấn tượng Ít nhất 11 công ty Đài Loan trong chuỗi cung ứng của Apple đã chuyển đến Việt Nam và các cuộc đàm phán đang được tiến hành để tăng sản lượng máy tính bảng và điện thoại thông minh. Lego đã mở một nhà máy trị giá 1 tỷ USD tại tỉnh Bình Dương, với các tiêu chuẩn môi trường tiên tiến để đạt được lượng khí thải carbon trung tính.

Các nhà đầu tư nước ngoài hiện tại, chẳng hạn như Samsung và Intel, đã tăng cường và mở rộng hoạt động tại Việt Nam. Tổng vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) vào Việt Nam tăng 15% so với cùng kỳ năm ngoái, có thêm 1.570 dự án mới trị giá 9,9 tỷ USD và tổng kim ngạch xuất nhập khẩu tăng 5,7% lên 58,3 tỷ USD. Quỹ Tiền tệ Quốc tế và Ngân hàng Phát triển Châu Á lần lượt dự đoán rằng tăng trưởng GDP của Việt Nam sẽ đạt 7% và 6,5% trong năm 2022.

Chuyển từ Trung Quốc

Sự quan tâm của các nhà đầu tư đến Việt Nam đã tăng đều đặn theo thời gian và tăng nhanh hơn nữa vào năm 2018 khi thuế quan của Hoa Kỳ làm tăng chi phí kinh doanh tại Trung Quốc. Nhiều công ty đã sản xuất hầu hết hàng hóa ở Trung Quốc trong khi duy trì một số cơ sở ở Việt Nam như một hàng rào chống lại sự không chắc chắn. Do vấn đề thuế quan của Hoa Kỳ, các công ty này đã thực hiện các hợp đồng bảo hiểm này và chuyển hoạt động sản xuất sang Việt Nam.

Xuất khẩu của Việt Nam sang Hoa Kỳ đã tăng 40% trong quý đầu tiên của năm 2019 và tăng gần gấp đôi trong đối với mặt hàng công nghệ. Tiền lương của Việt Nam là một điểm thu hút khác với mức lương thấp hơn một nửa so với mức lương tương đương ở Trung Quốc vào năm 2019.

Kể từ năm 2020, dòng vốn FDI di chuyển khỏi Trung Quốc đã tăng tốc do chính sách “không có Covid-19” của Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình, khiến các công ty gặp khó khăn trong việc quay trở lại mức sản xuất trước đại dịch.

Việt Nam đã cố gắng giảm đáng kể các đợt bùng phát Covid-19 thông qua các chiến lược phòng ngừa và tiêm chủng đồng thời duy trì sức sống kinh tế. Như Nikkei Asia đã lưu ý khi xếp hạng Việt Nam trong 10 quốc gia hàng đầu trên toàn thế giới về quản lý Covid-19, Việt Nam có vị trí thuận lợi để tiếp nhận các doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài (FIE) chuyển dịch khỏi các địa điểm có nhiều vấn đề.

Việt Nam đã chứng tỏ được vị thế tốt hơn mong đợi, được hỗ trợ bởi những nỗ lực cải cách có tư duy tiến bộ của các nhà lãnh đạo, theo Giáo sư Edmund Malesky.

Đầu tư vào con người

Khảo sát về Chỉ số năng lực cạnh tranh cấp tỉnh (PCI) năm 2021 đối với các doanh nghiệp trong và ngoài nước cho thấy tỷ lệ doanh nghiệp cho rằng phải trả các khoản phí không chính thức trong các giao dịch kinh doanh là phổ biến đã giảm từ 66% năm 2016 xuống còn 41% vào năm 2021. Các doanh nghiệp nước ngoài không báo cáo chi trả các chi phí không chính thức đạt 41,9%.

Một yếu tố chưa được nghiên cứu kỹ trong việc cắt giảm này là nỗ lực của chính phủ trong việc hợp lý hóa các thủ tục hành chính thông qua Chương trình Tổng thể Cải cách Hành chính Nhà nước và Kế hoạch Chuyển đổi Kỹ thuật số Quốc gia. Các nỗ lực quản trị điện tử đã làm giảm tham nhũng bằng cách loại bỏ các quyền tùy ý của các quan chức cấp thấp hơn, hạn chế cơ hội hối lộ thông qua các biện pháp ngăn chặn hành chính và sự thiếu rõ ràng về các khoản phí chính thức.

Các nhà hoạch định chính sách của Việt Nam cũng đã tập trung vào việc cải thiện nguồn nhân lực. Sửa đổi Luật Giáo dục đại học năm 2018 và Bộ luật Lao động năm 2019 đặc biệt nhấn mạnh đến việc cải thiện nguồn nhân lực. Mặc dù lương thấp và trình độ văn hóa cao thu hút các doanh nghiệp nước ngoài (FIE), nhưng họ thường phàn nàn rằng người lao động thiếu các kỹ năng cụ thể và khó giữ chân người lao động có kỹ năng.

Theo khảo sát PCI 2021, các doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài lạc quan hơn về khả năng cải thiện nguồn nhân lực trong tương lai khi đánh giá giá trị của các chương trình đào tạo kỹ thuật và chuyên môn tại Việt Nam. Xếp hạng của FIEs về chất lượng lao động địa phương đã được cải thiện đều đặn cho cả giáo dục phổ thông và đào tạo nghề.

Mở rộng và nâng cấp cơ sở hạ tầng để cải thiện khả năng hấp thụ đầu tư cũng là một mục tiêu của các nhà hoạch định chính sách Việt Nam. Báo cáo PCI 2018 cho thấy cơ sở hạ tầng của Việt Nam không phải là lợi thế so sánh để các doanh nghiệp nước ngoài lựa chọn địa điểm đầu tư. Trên thang điểm 6, đánh giá của nhà đầu tư đã tăng vọt so với năm 2017 và 2021 về chất lượng đường bộ (từ 3,72 lên 4,44), kết nối cảng với đường cao tốc (từ 4,02 lên 4,49) và kết nối đường sắt – đường cao tốc (từ 3,97 lên 4,41).

Theo Giáo sư Edmund Malesky, Việt Nam có nhiều việc phải làm trong tất cả các lĩnh vực. Tham nhũng vẫn chưa gần bằng 0 và nguồn nhân lực cũng như cơ sở hạ tầng vẫn còn những thiếu sót đáng kể. Tuy nhiên, câu chuyện thành công sau đại dịch của Việt Nam cho thấy cách các quốc gia có thể xây dựng vận may thông qua tiến bộ ngày càng tăng và nỗ lực giải quyết các yếu tố cơ bản thúc đẩy năng suất của nhà đầu tư.