Chưa công bằng cho “hợp tác công tư”

Dự thảo Luật Đầu tư theo phương thức đối tác công tư hiện nay (viết tắt là Dự thảo) sau khi được thông qua và ban hành thành luật sẽ là hành lang pháp lý lâu dài để nhà đầu tư yên tâm tham gia dự án, bớt lo rủi ro thay đổi chính sách. Cũng như giảm bớt các loại văn bản qua lại gửi giữa nhà đầu tư và cơ quan chức năng theo kiểu hướng dẫn lẫn xin - cho.

Càng có sự cạnh tranh giữa các nhà đầu tư, dự án PPP càng hiệu quả.

Có công bằng cho các nhà đầu tư?

Theo Dự thảo, về cách thức thực hiện dự án PPP vẫn theo cách thức như trước đây, cụ thể là đề xuất dự án có hai cách: Một là, cho phép nhà đầu tư đăng ký thực hiện dự án thuộc danh mục kêu gọi đầu tư do cơ quan nhà nước công bố. Hai là, nhà đầu tư chủ động đề xuất dự án để thực hiện và phải được cơ quan thẩm quyền chấp thuận.

Thực tế, nhiều dự án đã thực hiện theo cách thứ hai, nhà đầu tư đề xuất dự án và lập báo cáo nghiên cứu tiền khả thi. Dù rằng đã quy định chọn nhà đầu tư theo hình thức đấu thầu rộng rãi hoặc chỉ định thầu, nghĩa là phải ưu tiên đấu thầu để chọn nhà đầu tư. Việc giao cho nhà đầu tư lập báo cáo nghiên cứu tiền khả thi được thực hiện trên cơ sở thỏa thuận bằng văn bản của cơ quan có thẩm quyền gồm bộ, ngành, UBND cấp tỉnh.

Trong đó, thỏa thuận về mục đích, yêu cầu, chi phí có liên quan đến việc lập và thẩm định báo cáo nghiên cứu tiền khả thi, nguyên tắc xử lý trong trường hợp nhà đầu tư khác được thực hiện dự án.

Như vậy, rõ ràng nhà đầu tư được chỉ định lập báo cáo nghiên cứu tiền khả thi không có nghĩa là được giao làm dự án. Nói cách khác, nhà đầu tư nào có năng lực đều được quyền tham gia đấu thầu dự án. Lý thuyết là như vậy, nhưng một khi cơ quan thẩm quyền đã chấp thuận cho nhà đầu tư nào đó đề xuất dự án, chủ trương đầu tư và lập báo cáo nghiên cứu tiền khả thi dù được công bố rộng rãi, nhà đầu tư khác vẫn ngầm hiểu khó có thể cạnh tranh công bằng nên không muốn mất thời gian. Dễ thấy khi nhà đầu tư được chấp thuận đề xuất dự án, lập báo cáo nghiên cứu tiền khả thi có lợi thế rất lớn trong tiếp cận và xử lý thông tin, mối quan hệ với cơ quan thẩm quyền, đặc biệt thường được chọn thực hiện dự án. Đây còn là rào cản, thực tế đã diễn ra bấy lâu nay.

Hay như “lắt léo” câu từ hoặc nội dung có thể tận dụng quy định tại Điều 27 Dự thảo “Đối với dự án có nội dung liên quan đến quyền sở hữu trí tuệ, bí mật thương mại, công nghệ hoặc các thỏa thuận huy động vốn để thực hiện dự án cần bảo mật, nhà đầu tư thỏa thuận với cơ quan nhà nước có thẩm quyền về nội dung thông tin không công bố”. Thế là nhà đầu tư lập báo cáo nghiên cứu tiền khả thi vẫn có thể đề xuất nội dung bảo mật thông tin nhằm tạo lợi thế cho mình, bất lợi cho các nhà đầu tư khác.

Còn muốn chỉ định thầu có thể tận dụng kẽ hở tại Mục 4 Điều 29 Dự thảo “Dự án cấp bách và cần thực hiện ngay… Dự án chỉ có một nhà đầu tư có khả năng thực hiện do liên quan đến sở hữu trí tuệ, bí mật thương mại, công nghệ…”. Điều kiện này có thể được chính nhà đầu tư đề xuất dự án lồng ghép đưa vào hồ sơ nhằm tạo lợi thế cho mình. Thời gian qua, hầu hết các dự án chỉ định nhà đầu tư thường viện dẫn những lý do “Cấp bách và cần thực hiện ngay…”, “Liên quan đến sở hữu trí tuệ, công nghệ”, “Chỉ một nhà đầu tư đáp ứng yêu cầu và đăng ký”. Cứ thế nhà đầu tư được chỉ định một cách chính đáng, hợp pháp.

Nên để cơ quan nhà nước đề xuất dự án

Cũng xuất hiện tâm lý nhà đầu tư lo ngại sau khi đề xuất dự án và lập báo cáo nghiên cứu tiền khả thi, nếu vì lý do nào đó không được chọn thực hiện dự án sẽ lãng phí công sức và thời gian, tốn kém… Bởi hồ sơ đề xuất dự án của nhà đầu tư theo quy định tại Điều 25 Dự thảo, trong đó có văn bản “Cam kết chịu mọi chi phí, rủi ro nếu hồ sơ đề xuất không được chấp thuận, bao gồm cam kết thời gian nghiên cứu”. Thực tế, hiếm nhà đầu tư nào mạo hiểm.

Ngoài ra, nhà đầu tư còn “gặp khó’ với các loại thủ tục dự án phức tạp và rắc rối trong quá trình đề xuất dự án, lập báo cáo nghiên cứu tiền khả thi, cam kết thời gian nghiên cứu.

Chẳng hạn để trình thẩm định và phê duyệt chủ trương đầu tư theo Điều 26 Dự thảo, nhà đầu tư phải lập hồ sơ đề xuất dự án theo Điều 25. Trong đó có báo cáo nghiên cứu tiền khả thi, bắt buộc ít nhất phải nêu được các nội dung tại Mục 2 Điều 14 Dự thảo: Sự cần thiết, lợi thế đầu tư theo hình thức hợp tác công - tư. Mục tiêu, quy mô, địa điểm, thời gian, nhu cầu sử dụng đất. Phương án kỹ thuật, công nghệ. Sơ bộ hiệu quả kinh tế - xã hội của dự án, báo cáo đánh giá sơ bộ tác động môi trường. Sơ bộ phương án tài chính, trong đó có dự kiến phần vốn ngân sách tham gia. Loại hợp đồng dự án, các hình thức ưu đãi và đảm bảo đầu tư. Các nội dung cần thiết theo quy định pháp luật chuyên ngành…

Chỉ bấy nhiêu cũng đủ khiến nhà đầu tư “bế tắc”, ký hợp đồng với nhiều đơn vị tư vấn thực hiện các công việc theo quy định nhưng không biết có được chọn làm dự án hay không nên rất lo ngại.

Nên chăng, thay vì cơ quan thẩm quyền chấp thuận giao cho nhà đầu tư chủ động đề xuất dự án để thực hiện thì hãy lập, thẩm định, phê duyệt chủ trương đầu tư và báo cáo nghiên cứu tiền khả thi rồi công bố rộng rãi thông tin dự án kêu gọi đầu tư sẽ khách quan, thiết thực hơn, tránh sự nghi ngờ hay thiên vị giữa các nhà đầu tư. Như vậy sẽ có nhiều nhà đầu tư tham gia, lúc đó đủ điều kiện tổ chức đấu thầu cạnh tranh công bằng mới đem lại hiệu quả trong thực hiện đầu tư xây dựng.

Càng cạnh tranh giữa các nhà đầu tư, dự án càng hiệu quả, nhà nước càng lợi, người dân cảm thấy hài lòng khi chọn được đối tác tốt nhất trên sự đánh giá công bằng và so sánh năng lực, tài chính, chuyên môn, kinh nghiệm.