“Chữa bệnh” trong đấu thầu, cách nào?

Công trình xây dựng, một trong những dự án cần được thanh, kiểm tra về đấu thầu. Ảnh: Cao Thăng

“Đánh trận giả”

Theo một nhà thầu đã từng bỏ công sức tìm kiếm thông tin về dự án “Xây dựng hạ tầng kỹ thuật khu đất dịch vụ, phục vụ thu hồi đất dự án khu đô thị mới X., huyện Hoài Đức, TP Hà Nội”, chủ đầu tư rao địa điểm bán hồ sơ mời thầu (HSMT) là Công ty cổ phần Đầu tư và Tư vấn thiết kế kiến trúc Việt Nam (trụ sở chính ở thị trấn Chúc Sơn, huyện Chương Mỹ, TP Hà Nội, điện thoại 0466.837.xxx…). Sau một tuần ròng rã lòng vòng khắp thị trấn Chúc Sơn, hỏi thăm nhiều người dân bản địa, ông đành… chào thua. Dĩ nhiên, số điện thoại được công bố cũng không liên lạc được. “Địa chỉ “ma” này không biết đã làm khổ bao nhà thầu nhẹ dạ như tôi”, ông than thở.

Một nhà thầu khác ở Hà Nội sau khi vượt qua được rất nhiều “cửa ải” khó khăn do chủ đầu tư đưa ra mới mua được HSMT gói thầu “Xây dựng mạng lưới đường nông thôn cấp IV” của một xã ở tỉnh Điện Biên thì thời điểm đóng thầu chỉ còn vài ngày, không kịp đem nộp hồ sơ dự thầu (HSDT)!

Các chuyên gia Cục Quản lý đấu thầu (Bộ Kế hoạch và Đầu tư) cho biết, những ví dụ tương tự còn rất nhiều. Không ít chủ đầu tư vì lợi ích riêng đã tìm đủ cách bóp méo pháp luật về đấu thầu. Bất chấp việc pháp luật đấu thầu đã có những hướng dẫn rất chi tiết về cách lập và những yêu cầu của HSMT, một số chủ đầu tư vẫn vẽ ra những yêu sách riêng để hạn chế các nhà thầu “không quen biết” tham gia. Tại HSMT gói thầu “Mua sắm 200 giường bệnh loại 2, trong đó 120 giường bệnh điều trị theo chế độ bảo hiểm y tế, Bệnh viện Đa khoa A.”, phần yêu cầu về năng lực tài chính của nhà thầu quy định: “Doanh thu bình quân 3 năm liền trước đó phải đạt 50 tỷ đồng trở lên”, trong khi đó giá trị gói thầu chỉ gần 900 triệu đồng!

Chiêu khác là “đo người may áo”. Chủ đầu tư lấy một nhà thầu làm mẫu hình chuẩn để ra “bài thi” nên chỉ có nhà thầu đó mới có được lời giải tương ứng!

Ngược lại, một số nhà thầu cũng không chịu lép. Chủ đầu tư dự án “Mở rộng hệ thống cấp nước sạch trên địa bàn xã TN” cho đăng tải thông báo mời thầu rộng rãi trên các phương tiện thông tin đại chúng. Đến hết thời gian phát hành HSMT, do chỉ có hai nhà thầu đến mua HSMT nên chủ đầu tư đã gia hạn thời gian phát hành HSMT. Hết thời gian gia hạn cũng chỉ có thêm một nhà thầu đến mua hồ sơ. Điều đáng chú ý là trong 3 HSDT thì 1 HSDT về cơ bản không đáp ứng yêu cầu của HSMT, 1 HSDT lại có giá dự thầu sau khi hiệu chỉnh sai lệch - giảm giá vượt giá gói thầu, HSDT còn lại của Công ty X. thì có giá xấp xỉ với giá gói thầu. Công ty X. đã có thể trúng thầu nếu chủ đầu tư không biết được thông tin về việc nhà thầu này đã “quây thầu” bằng cách thuê 2 nhà thầu khác làm quân xanh cho mình.

Thuốc trị bệnh trong đấu thầu

Theo ông Lê Văn Tăng, Cục trưởng Cục Quản lý đấu thầu, việc tăng cường đào tạo về đấu thầu nhằm nâng cao trình độ chuyên môn, năng lực và nghiệp vụ cho đội ngũ cán bộ làm công tác đấu thầu, đặc biệt là các chủ đầu tư, bên mời thầu, là rất cần thiết. Khi chủ đầu tư nắm chắc pháp luật, nâng cao năng lực và có nghiệp vụ chuyên môn thì nhà thầu sẽ không có đất để “diễn trò”. Với những nhà thầu cố tình vi phạm, các chủ đầu tư cần công khai danh tính các nhà thầu trên các phương tiện thông tin đại chúng. “Các bộ, địa phương cần tập hợp và thống kê đầy đủ danh sách các nhà thầu vi phạm đưa lên trang web của bộ, ngành, địa phương mình, đồng thời gửi cho Cục Quản lý đấu thầu để đưa lên website https://muasamcong.mpi.gov.vn – website chính thức của Hệ thống đấu thầu qua mạng quốc gia VNEPS”, ông Lê Văn Tăng khuyến cáo.

Với những chủ đầu tư “xấu tính”, công tác thanh tra, kiểm tra về đấu thầu trong suốt quá trình thực hiện dự án cần được tăng cường; những vi phạm, những hành vi không đàng hoàng trong đấu thầu phải được xử lý nghiêm minh.

Tuy thế, phòng bệnh hơn chữa bệnh và đấu thầu điện tử chính là loại “thuốc phòng bệnh” đó, một lãnh đạo Cục Quản lý đấu thầu nhấn mạnh. Sử dụng hệ thống mạng công nghệ thông tin (internet) và các thiết bị điện toán để thực hiện quá trình lựa chọn nhà thầu đối với các gói thầu mua sắm hàng hóa, dịch vụ tư vấn và xây lắp theo quy định của pháp luật về đấu thầu sẽ giúp nâng cao tính công khai, minh bạch, tinh giản thủ tục, tránh lãng phí nguồn vốn nhà nước.

Tới đây, khi Hệ thống đấu thầu qua mạng quốc gia VNEPS được chính thức đưa vào sử dụng và có tính chất bắt buộc, các chủ đầu tư, bên mời thầu đều sẽ phải tổ chức lựa chọn nhà thầu thông qua hệ thống nêu trên; hạn chế tối đa tình trạng chỉ định thầu tràn lan, thiếu công khai, minh bạch. Thay vì phải đến tận địa chỉ của chủ đầu tư, bên mời thầu để mua HSMT, nộp HSDT và tham dự lễ mở thầu theo giờ hành chính, thì dù tổ chức đấu thầu ở đâu, một công ty ở mọi tỉnh thành trong cả nước đều dễ dàng mua HSMT và nộp HSDT bằng vài cú nhấp chuột đơn giản. Ngoài ra, khi tham gia đấu thầu qua mạng, nhà thầu không tiếp xúc trực tiếp với chủ đầu tư, bên mời thầu, nên việc phát sinh tiêu cực hạn chế hơn, tính cạnh tranh cao hơn…