Theo thống kê của Bộ Kế hoạch và Đầu tư, tính đến tháng 2.2021, Việt Nam có 370 khu công nghiệp được thành lập với tổng diện tích đất tự nhiên đạt khoảng 115,2 nghìn ha.

Trong đó bao gồm 328 khu công nghiệp nằm ngoài các khu kinh tế, 34 khu công nghiệp nằm trong các khu kinh tế ven biển, 8 khu công nghiệp nằm trong các khu kinh tế cửa khẩu.

Các khu công nghiệp được thành lập trên 61 tỉnh, thành phố, chủ yếu tập trung tại các vùng kinh tế trọng điểm nhằm phát huy lợi thế về vị trí địa lý và tiềm năng phát triển kinh tế của các vùng.

Hệ thống khu công nghiệp của Việt Nam đang là điểm đến của hàng ngàn doanh nghiệp từ 122 quốc gia và vùng lãnh thổ trên thế giới.

Tuy nhiên, các khu công nghiệp của nước ta hiện vẫn đang chủ yếu thiên về tạo ra quỹ đất và kêu gọi các doanh nghiệp thuê để tổ chức sản xuất, chứ chưa thực sự quan tâm đến đầu tư xây dựng hạ tầng xã hội cho người lao động.

Trong khi đó, theo thống kê của Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam, tính đến năm 2020, có 2,7 triệu công nhân trong khu công nghiệp, trong đó có khoảng 1,2 triệu công nhân có nhu cầu về nhà ở.

Mặc dù có nhiều chủ trương, biện pháp thúc đẩy phát triển nhà ở xã hội, trong đó có nhà ở dành cho công nhân, nhưng các chính sách này được cho là chưa đủ mạnh, thiếu hấp dẫn các doanh nghiệp đầu tư. Đó là ly do tại sao vấn đề nhà ở cho công nhân luôn bức thiết, nóng bỏng.

Theo báo cáo của Cục Quản lý Nhà và Thị trường bất động sản (Bộ Xây dựng), tính đến cuối tháng 9.2021, trên địa bàn cả nước đã hoàn thành 266 dự án NƠXH khu vực đô thị, quy mô xây dựng khoảng hơn 142.000 căn, với tổng diện tích hơn 7,1 triệu m2 (đạt khoảng 56,8% so với mục tiêu đề ra trong Chiến lược phát triển nhà ở Quốc gia đến năm 2020).
Đang tiếp tục triển khai 278 dự án với quy mô xây dựng khoảng 274.000 căn, với tổng diện tích khoảng 13,8 triệu m2. Trong đó, nhà ở xã hội ở dành cho công nhân khu công nghiệp đã xây dựng được 121 dự án, với khoảng 54.000 căn hộ. Khoảng 100 dự án khác với quy mô 134.000 căn hộ đang được triển khai xây dựng.
Cũng theo Cục Quản lý Nhà và Thị trường bất động sản, số liệu tổng hợp chưa đầy đủ từ báo cáo của các địa phương, thì nhu cầu đầu tư xây dựng nhà ở xã hội cho các đối tượng là người thu nhập thấp khu vực đô thị và công nhân khu công nghiệp giai đoạn 2021-2025 là khoảng 294.600 căn, với tổng mức đầu tư khoảng 220.000 tỉ đồng.

Trong gần 2 năm qua, diễn biến phức tạp của dịch Covid-19 đã đặt doanh nghiệp vào tình thế khó khăn. Đặc biệt, đợt bùng phát lần thứ 4 bùng phát mạnh tại một số tỉnh phía nam đã dẫn đến làn sóng người lao động về quê do lo sợ dịch bệnh quay trở lại, gây tác động không nhỏ đến hiệu quả phát triển sản xuất kinh doanh nói riêng, ảnh hưởng đến an sinh xã hội.

Hiện nay, ở các khu công nghiệp đang thiếu hụt hạ tầng xã hội cho người lao động dẫn đến tình trạng nhiều khu công nghiệp chưa đáp ứng được nhu cầu chỗ ở, công nhân phải thuê trọ ngoài nhà dân, thiếu thốn, chật chội.

Khi dịch Covid-19 bùng phát, những khu nhà ở này tiềm ẩn nhiều mối lo do mật độ đông, điều kiện sống và sinh hoạt không đảm bảo. Có khu công nghiệp đã xây dựng nhà ở cho công nhân thuê nhưng không đạt tỷ lệ lấp đầy, khiến doanh nghiệp gặp nhiều khó khăn và hết sức băn khoăn.

TS.Phạm Gia Yên cho biết những năm qua, việc khuyến khích và chăm lo đời sống công nhân tại các khu công nghiệp chưa được tốt.

“Sau khi Luật Nhà ở ra đời, chúng tôi có chuyến thăm đến các khu công nghiệp tại Bình Dương, Đồng Nai thì thấy đời sống của công nhân tại đây còn khá khó khăn. Trong khi đó, quy hoạch khu công nghiệp lại không có quy hoạch nhà ở công nhân, vì vậy người lao động phải tự đi thuê nhà, cuộc sống sinh hoạt ăn ở rất bấp bênh”, ông Yên nói.

Năm 2011, Chính phủ đã đặt mục tiêu xây dựng thêm ít nhất 12,5 triệu m2 sàn NƠXH đến năm 2020 hướng tới tầng lớp dân cư có mức thu nhập thấp. Song đến nay cả nước mới hoàn thành hơn 5,21 triệu m2 sàn, chỉ đạt 41,7% so với mục tiêu đề ra.

Các khu đô thị NOXH cũng phát triển manh mún, chất lượng của nhiều khu đã xây dựng cũng rất thấp, thiếu đồng bộ và xuống cấp nhanh chóng, gây tâm lý lo ngại cho người mua nhà, tiềm ẩn nguy cơ bất bình đẳng xã hội.

Nguyên nhân cơ bản là do các cơ quan chính quyền, doanh nghiệp chưa có sự kết hợp đồng bộ và tận tâm. Nhiều doanh nghiệp đòi hỏi những ưu đãi vượt quá các khung chính sách pháp luật hỗ trợ đầu tư cho NƠXH.

Ông Bùi Anh Tuấn, Phó Giám đốc Sở Xây dựng Hưng Yên, cho biết năm 2020, trên địa bàn tỉnh có 15 khu công nghiệp với diện tích 3800ha, thành lập 16 cụm công nghiệp với diện tích 1500ha.

Tỉnh Hưng Yên đã ưu tiên, tập trung đầu tư phát triển nhà ở công nhân, xây dựng chương trình hành động nhằm thu hút nhà đầu tư vào phân khúc này.

Tỉnh đã đã dành quỹ đất 180ha cho dự án nhà ở. Hiện có 3 dự án được chấp thuận với diện tích 26ha. Tuy nhiên, công tác triển khai còn chậm.

Nguyên nhân dẫn đến tình trạng trên, theo ông Tuấn, là do hệ thống pháp luật chưa đồng bộ, thiếu hấp dẫn nên nhà đầu tư chưa muốn đầu tư.

Bên cạnh đó, thủ tục hành chính, quy trình thực hiện các dự án nhà ở công nhân còn phức tạp, khiến thời gian thực hiện dự án kéo dài. Công tác giải phóng mặt bằng còn chậm, thiếu sự đồng thuận của chủ đầu tư với chính quyền địa phương. Các nhà đầu tư chưa tiếp cận được với nguồn vốn tín dụng…

Ông Đỗ Văn Quảng, Phó Chủ tịch Công đoàn Xây dựng Việt Nam, dẫn kết quả khảo sát của Viện Công nhân và Công đoàn năm 2020, cho biết thu nhập của công nhân (bao gồm cả tiền lương làm thêm giờ, tiền chuyên cần và các loại phụ cấp khác) trong khoảng từ 6,7 – 7,8 triệu đồng/người/tháng tùy theo từng ngành nghề.

Với mức thu nhập này, nếu không được hỗ trợ từ gia đình và người thân, người lao động rất khó có đủ tiền để mua nhà ở xã hội.

Về chi phí nhà ở, theo Báo cáo của Hội đồng tiền lương quốc gia về xác định mức sống tối thiểu năm 2020 của người lao động, chi phí cho nhà ở (thuê nhà và sửa chữa nhỏ nhà ở) chiếm khoảng 9,6% đến 9,8% mức lương tối thiểu vùng. Chi phí này thấp hơn nhiều so với giá thuê nhà thực tế trên thị trường.

Khảo sát của Viện Công nhân và Công đoàn cho thấy, công nhân chưa tiếp cận được với nhà ở xã hội do một số nguyên nhân.

Cụ thể là thu nhập thấp, đặc biệt lao động phổ thông, lao động ngoại tỉnh nuôi con nhỏ, thu nhập gần như chỉ đủ chi tiêu tằn tiện.

Trong khi đó, giá nhà ở xã hội, mặc dù đã khá thấp, nhưng vẫn vượt quá khả năng chi trả của hầu hết công nhân có nhu cầu mua nhà.

Phần lớn người lao động trẻ chưa xác định gắn bó lâu dài tại một doanh nghiệp, trên một địa bàn, thường nhảy việc, chuyển việc, dịch chuyển nhiều địa bàn nên chưa muốn ở một nơi cố định.

Mặt khác, thiết kế, công năng, cách thức quản lý tại một số khu nhà ở xã hội chưa phù hợp với nhu cầu thực tế, thói quen, lối sống… của người lao động.

Phó Chủ tịch Công đoàn Xây dựng Việt Nam cho rằng cần có quy định cụ thể và kiểm soát chặt chẽ đối tượng được mua, thuê mua, thuê nhà tại các dự án NƠXH cho công nhân, không để người không đúng đối tượng được mua với mục đích đầu cơ, kiếm lời.

Trước khi triển khai dự án NƠXH cho công nhân, cần tiến hành khảo sát, nắm chắc nhu cầu về nhà ở của công nhân trên địa bàn để có cơ cấu hợp lý giữa căn hộ để bán và cho thuê.

Thiết kế căn hộ hợp lý với từng đối tượng khách hàng là hộ gia đình, người độc thân. Có chính sách giá bán, giá cho thuê phù hợp với đối tượng là công nhân, người có thu nhập thấp.

Các dự án NƠXH cho công nhân cần có hạ tầng kỹ thuật, hạ tầng xã hội thiết yếu phục vụ nhu cầu sinh hoạt cho đối tượng là công nhân như: nhà trẻ, mẫu giáo, bãi gửi xe, cây rút tiền ATM... Đặc biệt, cần có các cửa hàng tiện ích bán thực phẩm và các mặt hàng thiết yếu với giá bán tương đương ở các khu nhà trọ, chợ dân sinh, các quán cơm bình dân.

Ngoài ra, cần có cách quản lý chuyên nghiệp, thủ tục đơn giản, thuận tiện đối với người thuê nhà, hỗ trợ xử lý kịp thời những vấn đề về điện, nước, phòng chống cháy nổ.

PGS.TS Vũ Ngọc Anh, Vụ trưởng Vụ Khoa học công nghệ môi trường (Bộ Xây dựng), cho rằng cần phải đặt vai trò của người lao động lên ưu tiên hàng đầu, bởi công nhân là lực lượng sản xuất chính, nòng cốt đối với nền kinh tế.

Vì vậy, công tác chăm lo cho đời sống công nhân, cũng như xây dựng nhà ở an sinh xã hội là cực kỳ quan trọng, không chỉ với doanh nghiệp mà còn đối với cả xã hội.

Đại diện Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam cho rằng để đẩy mạnh việc xây nhà ở cho công nhân tại các khu công nghiệp, cần sửa đổi Luật Nhà ở, Luật Đất đai, Luật Kinh doanh bất động sản, Luật Đầu tư, Luật Đầu tư công để thu hút và huy động được các nguồn lực trong xã hội cho việc xây nhà ở cho công nhân.

Cụ thể, tách riêng nội dung nhà ở cho người lao động làm việc trong và ngoài khu công nghiệp với tư cách là một đối tượng được tiếp cận nhà ở xã hội thành một chương quy định về nhà ở cho công nhân.

Theo bà Tống Thị Hạnh, Vụ trưởng Vụ Pháp chế (Bộ Xây dựng), mô hình chúng ta hướng đến trong tương lai là khu công nghiệp đô thị và dịch vụ. Đây là mô hình rất hay và đảm bảo cả hạ tầng kỹ thuật lẫn hạ tầng xã hội.

“Tuy nhiên, cần chú ý, không nên hướng đến mục tiêu khuyến khích công nhân mua, sở hữu nhà lâu dài vì sẽ kéo theo nhiều hệ quả khó lường. Thay vào đó, chú trọng phát triển theo hướng: công nhân, người lao động chỉ cần ổn định trong thời gian làm việc tại khu công nghiệp”, bà Hạnh chia sẻ.

Bà Hạnh cho rằng trong thời gian chờ sửa đổi, bổ sung và thay đổi văn bản quy phạm pháp luật, chúng ta hoàn toàn có thể rút ngắn thời gian thực hiện dự án nhà ở công nhân thông qua cải cách thủ tục hành chính, mở rộng triển khai các thủ tục bằng dịch vụ công quốc gia, bộ phận một cửa.