Quyền lực mong manh của giới tỉ phú Trung Quốc

Ngày Quốc khánh Mỹ 4.7, tỉ phú Mark Zuckerberg đăng đoạn video tay cầm cờ Mỹ và tự tin lướt sóng trên Instagram để ăn mừng. Trong khi trước đó vài giờ, ở bên kia Thái Bình Dương, Didi Global bị Bắc Kinh cấm khỏi các chợ ứng dụng. Câu chuyện của Didi là sự tiếp nối loạt thách thức dành cho các ông chủ tập đoàn công nghệ Trung Quốc, kể từ khi ông Jack Ma "biến mất" khỏi công chúng 8 tháng trước.

Từng được định sẵn để thách thức ông Zuckerberg và tỉ phú Mỹ khác trên bảng xếp hạng những người giàu nhất thế giới, giới tinh hoa Trung Quốc giờ đây gặp không ít lao đao. Theo Bloomberg, thời đại của những người siêu giàu ở Trung Quốc dường như sắp đột ngột kết thúc.

Ngay cả khi 10 người giàu nhất thế giới có thêm 209 tỉ USD trong nửa đầu năm nay, các tài phiệt giàu nhất Trung Quốc lại chứng kiến giá trị tài sản ròng giảm 16 tỉ USD.

Biến động tài sản các tỉ phú Trung Quốc nửa đầu năm 2021 (tính đến ngày 9.7). Ảnh: Bloomberg.

Lần đầu tiên trong 6 năm, cổ phiếu các công ty hàng đầu Trung Quốc giảm trung bình 13%, bất chấp thị trường chứng khoán Trung Quốc vẫn tăng. Cổ phiếu của Didi giảm 14% kể từ khi ra mắt ngày 30.6 trên sàn New York, làm giảm gần 800 triệu USD tài sản của các nhà đồng sáng lập.

Đằng sau sự lao dốc là các cuộc siết chặt của chính quyền Trung Quốc, kể từ khi Ant Group của tỉ phú Jack Ma bị hoãn kế hoạch IPO hồi tháng 11 năm ngoái. Các nhà hoạch định chính sách đang thắt chặt các quy định, từ dịch vụ tài chính, nền tảng Internet đến hoạt động thu thập dữ liệu của các doanh nghiệp.

Tỉ phú Jack Ma biểu diễn vào đêm gala sinh nhật 20 năm Alibaba tại Hàng Châu năm 2019. Ảnh: Tân Hoa Xã.

Trong cuộc họp hôm 10.7, các nhà quản lý Trung Quốc đã công bố dự thảo các quy định mới, yêu cầu gần như tất cả công ty trong nước phải trải qua một cuộc đánh giá an ninh mạng trước khi niêm yết ở nước ngoài.

Kỷ nguyên mới mở ra cho các tỉ phú và các nhà đầu tư

Bắc Kinh càng thêm quyết tâm khi mối quan tâm của công chúng Trung Quốc về bất bình đẳng gia tăng. Kết quả, một kỷ nguyên mới mở ra cho các tỉ phú và các nhà đầu tư ủng hộ họ. Đã qua rồi cái thời mà những ông trùm như Jack Ma có thể tự tin bẻ cong các quy định để thúc đẩy sự phát triển của công ty và thách thức những lợi ích cố hữu trong tay các ngân hàng quốc doanh.

Những nhân vật giàu có nổi tiếng giờ đây được nhắc nhở phải "trả nợ" nhiều hơn cho đất nước. Một cuốn sách mới đây dành cho giới siêu giàu Trung Quốc kêu gọi tôn trọng chính quyền hơn, đóng góp từ thiện nhiều hơn và tập trung hơn vào phúc lợi nhân viên, ngay cả khi điều đó tổn hại đến lợi nhuận của họ.

Sau bài chỉ trích các cơ quan quản lý tài chính năm ngoái, tỉ phú Jack Ma hầu như ẩn dật. Ông chỉ xuất hiện vài lần hiếm hoi với nội dung được dàn dựng cẩn thận. Nhà sáng lập gã khổng lồ thương mại điện tử Pinduoduo Colin Huang cũng bị giám sát bởi lịch trình làm việc không ngừng nghỉ. Ông đã từ bỏ vai trò chủ tịch, CEO và quyên góp số cổ phiếu trị giá hàng tỉ USD. Người sáng lập ByteDance Zhang Yiming cũng tuyên bố sẽ từ chức CEO và dành nhiều thời gian hơn cho từ thiện.

Chủ tịch hãng giao đồ ăn khổng lồ Meituan Wang Xing hầu như tránh xa công chúng kể từ khi ông đăng một bài thơ hồi tháng 5 mà một số người coi là ngầm chỉ trích chính phủ Trung Quốc. Sau đó, ông Wang đã được các quan chức Bắc Kinh khuyên nên kiệm lời hơn trên Internet.

Giám đốc Trung tâm Luật Trung Quốc Angela Zhang tại Đại học Hồng Kông cho biết, Bắc Kinh có nhiều công cụ để kiểm soát tỉ phú, bao gồm cả việc giam giữ trong những trường hợp khắc nghiệt nhất.

Các cuộc điều tra của cơ quan chống độc quyền, an ninh mạng và các cơ quan quản lý khác là những cách phổ biến để tác động đến hành vi của những gã khổng lồ công nghệ. Ngoài ra, chính phủ cũng sử dụng các phương pháp "mềm" bao gồm các chiến dịch truyền thông nhà nước.

Không chỉ các tỉ phú công nghệ, các tỉ phú bất động sản Trung Quốc cũng đang cảm nhận áp lực gia tăng trong những năm gần đây. Nhà chức trách đã dần hạn chế khả năng tiếp cận nguồn vốn của ngành này trong nỗ lực kiềm chế giá nhà và giảm rủi ro hệ thống tài chính.

Chủ tịch tập đoàn Evergrande Hui Ka Yan là một trong những người bị thiệt hại lớn nhất năm nay, mất 6,7 tỉ USD, tương đương gần 30% tài sản khi cổ phiếu của Evergrande sụt giảm, do nhà đầu tư lo ngại công ty suy giảm thanh khoản.

Một dấu hiệu tinh tế hơn cho thấy ảnh hưởng đang suy yếu của các tỉ phú khi tỉ lệ bổ nhiệm chính trị của họ ngày càng giảm. Các doanh nhân giàu chỉ chiếm 5,8% số đại biểu trong các hiệp hội thương nghiệp, thấp nhất trong ít nhất 8 năm và giảm từ 15,3% vào năm 2013.

Theo dữ liệu từ báo cáo Hurun, các doanh nhân giàu chiếm 5,8% số đại biểu trong Hội nghị Hiệp thương Chính trị Nhân dân Trung Quốc và Đại hội Nhân dân Toàn quốc. Ảnh: Hurun.

Câu hỏi lớn là liệu tất cả những điều này có tốt cho Trung Quốc về lâu dài hay không. Theo bà Angela Zhang, lòng tin của nhà đầu tư có thể bị suy yếu. Các doanh nhân đứng sau Alibaba hoặc Tencent có thể giảm khả năng nhận được nguồn vốn mà họ cần để biến ý tưởng thành hiện thực. Các công ty đầu tư mạo hiểm toàn cầu có thể sẽ suy nghĩ kỹ về việc đầu tư vào các công ty Trung Quốc.

Tuy nhiên, một số chính sách mới của Bắc Kinh có thể thúc đẩy sự cạnh tranh trong ngành công nghệ, mở đường cho một lớp tỉ phú mới trỗi dậy. Các quy định chặt chẽ hơn đối với các công ty Fintech sẽ giúp giảm rủi ro hệ thống, ngay cả khi chúng làm chậm sự đổi mới.