Cải cách thủ tục hành chính: Bắt đầu từ thay đổi tư duy làm luật

Mỗi thủ tục hành chính thường có hai nội dung chính. Một là điều kiện mà chủ đầu tư cần hội đủ và hai là thẩm quyền ra quyết định của cơ quan chức năng. Hai nội dung này đều do các văn bản pháp luật về đất đai, đầu tư, xây dựng quy định. Các quy định pháp luật do quan điểm quản lý sinh ra. Ví dụ nếu quan điểm quản lý tập trung về Trung ương thì cấp thẩm quyền sẽ là bộ trưởng hay thủ tướng, nếu quan điểm là giao quyền cho địa phương thì do địa phương quyết. Quan điểm ôm trách nhiệm về Nhà nước thì việc gì cũng do cơ quan nhà nước quyết. Tư duy làm luật như thế nào, sẽ có thủ tục hành chính như thế. Muốn cải cách thủ tục hành chính, trước hết cần thay đổi tư duy làm luật. Nếu cơ quan Nhà nước muốn ôm đồm hết mọi thứ mà không dám để cho người dân tự chịu trách nhiệm trước pháp luật về hành vi của mình thì không thể cải cách thủ tục hành chính được.

* PV: Có ý kiến cho rằng, các cơ quan nhà nước phải cấp phép, phải kiểm tra kiểm soát hết mọi thứ vì… trình độ của một bộ phận không nhỏ người dân còn hạn chế?

* TS VÕ KIM CƯƠNG: Vấn đề là các cơ quan Nhà nước không ôm đồm hết được. Không phải ngẫu nhiên mà ở rất nhiều lĩnh vực, không ít cơ quan nhà nước luôn kêu thiếu người làm việc. Cơ quan nhà nước bị quá tải, người dân khi cần gì, tất yếu phải “nhờ”… Không ít công chức nhà nước cũng lợi dụng thực tế này để hành dân. Đơn cử như Nghị định 64 về cấp phép xây dựng có quy định, người dân khi xây nhà phải nộp bản vẽ thiết kế cho Phòng Quản lý đô thị quận, huyện hoặc Sở Xây dựng mới được cấp phép xây dựng. Với hàng chục ngàn ngôi nhà được xây mới mỗi năm ở TPHCM, lực lượng chuyên môn nào có thể ngồi xem hết từng ấy bản vẽ thiết kế? Tiêu cực vì thế nảy sinh. Tại sao không quy trách nhiệm về bản vẽ này cho kiến trúc sư hoặc kỹ sư xây dựng công trình đó? Họ là người được đào tạo về chuyên môn, hiểu rõ pháp luật về xây dựng… sao không thể tin tưởng?

Trong vấn đề này, Nhà nước chỉ nên thực hiện chức năng kiểm soát và xử lý nghiêm những vi phạm pháp luật xây dựng. Đừng sợ trình độ của một bộ phận người dân còn hạn chế mà Nhà nước phải lo thay cho người dân. Nhà nước chỉ cần tuyên truyền cho người dân hiểu rõ về pháp luật, về sự an toàn cần thiết trong xây dựng, vì lợi ích của chính mình, người dân sẽ tự biết tìm những người có chuyên môn thực hiện công việc cho mình.

Hướng dẫn người dân làm thủ tục tại Sở Xây dựng TPHCM. Ảnh: CAO MINH

* Với cả “rừng” quy định về xây dựng và quản lý công trình như hiện nay nhưng tình trạng vi phạm trong xây dựng vẫn xảy ra phổ biến. Nay giảm bớt quy định, bớt thủ tục liệu có làm tình hình tốt hơn không, thưa ông?

* Tại sao không đặt câu hỏi ngược lại: Vì sao có “rừng” luật mà tình trạng vi phạm trong xây dựng vẫn xảy ra? Cải cách thủ tục hành chính không đơn giản là bỏ bớt hay thêm vào các quy định mà việc xác lập các quy định phải được cân nhắc, tính toán trên cơ sở hợp lý nhất, tốt nhất cho người dân và Nhà nước.

* Theo ông, nên cải cách thủ tục hành chính trong đầu tư xây dựng theo hướng nào?

* Nhà nước ta là nhà nước pháp quyền. Do vậy, theo tôi nên cải cách thủ tục hành chính theo hướng mạnh dạn trao quyền cho người dân. Người dân được quyền làm những việc mà pháp luật không cấm và chịu trách nhiệm trước pháp luật về hành vi của mình. Thủ tục hành chính không nên quy định quá sâu vào chi tiết mà chỉ cần tạo ra những hành lang pháp luật đủ để bảo vệ quyền và lợi ích chính đáng của chung cộng đồng và Nhà nước. Những vấn đề mang tính chuyên môn sâu, hãy để cho người dân tự làm và chịu trách nhiệm trước pháp luật.

* Chủ trương xây dựng nhà nước pháp quyền đã được Nhà nước ta khẳng định từ lâu. Thế nhưng, cách xây dựng luật pháp phổ biến hiện nay là cơ quan nhà nước soạn thảo văn bản pháp luật và Quốc hội xem xét thông qua. Dẫu có Quốc hội thẩm định nhưng cách làm luật như vậy, rõ ràng cơ quan nhà nước đang có lợi thế… Chưa kể đến tình huống sau luật là Nghị định, Thông tư… do chính các cơ quan nhà nước ban hành. Không ít cơ quan nhà nước lại có tư tưởng ôm đồm nhiều thứ để mưu cầu lợi ích… Trong bối cảnh đó, đề xuất của ông liệu có khả thi?

* Thực ra, không phải cơ quan nhà nước nào khi soạn thảo các văn bản pháp luật cũng có động cơ thâu tóm quyền lợi. Đơn giản chỉ là họ có thói quen làm luật tiện và an toàn nhất cho công tác của mình. Chính vì tư duy này mà nhiều cơ quan nhà nước khi soạn thảo các văn bản pháp luật đã không dám trao quyền tự chịu trách nhiệm trước pháp luật cho người dân. Nếu còn tư duy như vậy thì việc cải cách thủ tục hành chính rất khó thành công. Phải nhắc lại ý kiến đầu tiên tôi đã nêu: Tư duy làm luật như thế nào, sẽ có thủ tục hành chính như thế.

Do vậy, nếu muốn cải cách thủ tục hành chính theo hướng tinh gọn hơn, phục vụ tốt nhất người dân và giúp Nhà nước quản lý hiệu quả xã hội thì phải thay đổi tư duy làm luật. Hay nhất là có cơ quan soạn thảo luật chuyên nghiệp, trực thuộc Quốc hội, đại diện quyền lợi của tất cả các bên trong xã hội thì công tác cải cách thủ tục hành chính mới thành công được. Tuy nhiên, trước mắt, nếu chưa thể thành lập cơ quan này, Quốc hội nên có một bộ phận chuyên nghiệp thẩm định các dự thảo luật do các bộ, ngành chuyên môn trình.